فتق ناف به بیرون زدگی غیرطبیعی در ناحیه ناف گفته می شود. این اتفاق زمانی رخ می دهد که بخشی از روده کوچک و چربی های اطراف آن از طریق یک شکاف یا نقطه ضعیف در عضلات دیواره شکم خارج شده و به صورت یک برجستگی یا توده کوچک در اطراف ناف بروز پیدا می کند.
هرچند ظاهر و حس این برآمدگی ممکن است نگران کننده باشد، ولی معمولاً فتق ناف مشکلی جدی نیست. با این حال، بهتر است برای اطمینان خاطر و ارزیابی دقیق، به پزشک مراجعه کنید. این بیماری در میان نوزادان و کودکان خردسال و شیرخوار شایع تر است، اما در برخی موارد، افراد بزرگسال را نیز تحت تأثیر قرار می دهد. جالب است بدانید که فتق ناف در زنان سه برابر بیش تر از مردان دیده می شود.
فتق ناف (بیرون زدگی ناف) چه علائمی دارد؟
نشانه های فتق ناف در بزرگسالان و کودکان تقریباً یکسان می باشد. رایج ترین علامت آن، وجود برآمدگی قابل مشاهده یا قابل لمس روی ناف یا اطراف آن است که برای برخی افراد، همیشگی بوده و برای برخی دیگر، تنها حین فشار به ناحیه شکم دیده می شود (برای مثال، ممکن است تا زمانی که جسم سنگینی را بلند نکرده اید اصلاً متوجه وجود هیچ گونه برآمدگی روی ناف خود نشوید). همچنین در نوزادان و شیرخواران، گاهی ممکن است این برجستگی تنها در زمان گریه کودک ظاهر شود.
فتق ناف در کودکان معمولاً بدون درد است، اما در بزرگسالان امکان بروز علائمی مثل ناراحتی، درد مبهم یا فشار خفیف وجود دارد. برخی علائم فتق ناف، ممکن است نشان دهنده مشکل جدی تری باشد که در صورت بروز آنها، باید فوراً به پزشک مراجعه شود. این علائم عبارتند از:
- ▪️درد شکمی تیز، ناگهانی یا تشدید شونده
- ▪️برآمدگی با رنگ قرمز، تیره یا بنفش و سفت
- ▪️خون در مدفوع
- ▪️حالت تهوع و استفراغ
علت بروز فتق ناف چیست؟
علت ابتلا به فتق ناف در کودکان و بزرگسالان با هم فرق دارد.
دلایل فتق ناف در کودکان:
فتق ناف در کودکان زمانی ایجاد می شود که سوراخ کوچکی که بند ناف در دوران بارداری از آن عبور می کند (حلقه نافی)، بعد از تولد به طور کامل بسته نشود. در زمان بارداری، مواد غذایی و اکسیژن از طریق بند ناف و این سوراخ، از بدن مادر به جنین منتقل شده و پس از تولد نوزاد، به تدریج تنگ و تا سن پنج سالگی کاملاً بسته می شود. در صورت هر گونه اختلال در این روند، ممکن است بخشی از روده یا بافت های اطراف از حلقه نافی بیرون زده و برآمدگی فتق ناف ایجاد شود.
دلایل فتق ناف در بزرگسالان:
عامل اصلی فتق ناف در بزرگسالان، فشار بیش از حد داخل شکم است که باعث تضعیف عضلات شکم و ناتوانی در نگه داشتن اعضای داخلی بدن می شود. در این حالت، روده یا بافت های اطراف می توانند از شکاف عضلات بیرون زده و فتق به وجود بیاید.
عوامل متعددی بزرگسالان را در معرض این مشکل قرار می دهد که از جمله آنها می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- جنسیت: زنان بیشتر از مردان به فتق ناف مبتلا می شوند.
- چاقی: افراد دارای اضافه وزن، بیشتر در معرض فتق ناف هستند.
- زایمان های مکرر: احتمال ابتلا به فتق ناف در زنانی که چند بار زایمان داشته اند، بیش از سایرین می باشد.
- تجمع مایع در شکم (آسیت): افراد مبتلا به بیماری های کبدی (مثل سیروز)، به دلیل تجمع مایعات در شکم، بیشتر در معرض فتق ناف قرار دارند.
- سابقه جراحی شکم: سابقه جراحی های شکمی و ضعیف بودن عضلات شکم، احتمال بروز فتق را افزایش می دهد.
درمان بیرون زدگی ناف در بزرگسالان و کودکان
درمان بیرون زدگی ناف در بزرگسالان و کودکان به دو صورت است:
درمان بیرون زدگی ناف در بزرگسالان :
فتق ناف در بزرگسالان، به ندرت خود به خود بهبود می‌یابد و معمولاً نیاز به جراحی دارد. در واقع جراحی تنها راه برای ترمیم کامل این عارضه است. هدف از جراحی، بازگرداندن محتویات فتق به داخل شکم و ترمیم سوراخ یا نقطه ضعیف در دیواره شکم است. دو روش اصلی جراحی برای درمان بیرون زدگی ناف در بزرگسالان وجود دارد:
جراحی باز: در این روش، جراح یک برش کوچک در پایه ناف ایجاد میکند. محتویات فتق را به داخل شکم بازمی‌گرداند و سپس نقطه ضعیف را با بخیه یا با استفاده از یک مش (توری) مصنوعی برای تقویت دیواره شکم می‌بندد.
جراحی لاپاراسکوپی: در این روش، جراح چند برش کوچک در شکم ایجاد میکند. از طریق یکی از برش‌ها، یک دوربین نازک (لاپاراسکوپ) و از برش‌های دیگر، ابزارهای جراحی را وارد بدن میکند. سپس با کمک دوربین، فتق را ترمیم میکند و یک مش مصنوعی را از داخل دیواره شکم قرار می‌دهد. این روش به دلیل برش‌های کوچکتر، درد کمتر و دوره نقاهت کوتاه‌تر محبوبیت بیشتری دارد.
درمان بیرون زدگی ناف در کودکان:
فتق ناف قابل درمان بوده و موفقیت درمان فتق ناف معمولاً بسیار بالاست. بیشتر بیرون زدگی های ناف در کودکان، خود به خود و بدون نیاز به جراحی بهبود پیدا می کنند. در کودکان معمولاً نیازی به درمان خاص نیست، چون در بیش از ۹۰ درصد موارد، فتق تا سن ۵ سالگی خود به خود بهبود پیدا می کند. در این مدت، پزشک ممکن است با فشار ملایم دست بتواند برآمدگی فتق را به داخل شکم بازگرداند که به آن فتق قابل بازگشت گفته می شود.
اما یک نکته مهم، هرگز نباید خود والدین بدون مشورت و آموزش پزشکی، برآمدگی فتق کودک را به زور به جای خود برگردانند، چون این کار می تواند باعث آسیب جدی به کودک شود.
جراحی بیرون زدگی ناف چگونه انجام می شود؟
در صورت ضرورت درمان فتق ناف کودک، عمل جراحی بهترین راهکار است. جراحی معمولاً در یکی از شرایط زیر توصیه می شود:
- ▪️گیر افتادن یا اختناق فتق
- ▪️اندازه بیش از ۲ سانتی متر
- ▪️عدم بهبود فتق تا سن ۵ سالگی
- ▪️احساس درد
از آنجایی که احتمال عوارض و بزرگتر شدن فتق در بزرگسالان بیشتر است، تنها راه درمان این بیماری در بزرگسالان، جراحی می باشد. در طول عمل جراحی، پزشک با ایجاد یک یا چند برش کوچک روی پوست نزدیک ناف، به ناحیه فتق دسترسی پیدا می کند.
سپس بافت های بیرون زده را به آرامی به جای اصلیشان قرار داده و برای پیشگیری از بیرون زدگی مجدد، عضلات دیواره شکم را تقویت می کند. در برخی موارد، از یک توری مخصوص پزشکی به نام مش جراحی به عنوان یک سد محافظ و افزایش استحکام دیواره استفاده می شود.
آیا فتق ناف بعد از جراحی ممکن است دوباره برگردد؟
در برخی موارد نادر امکان بازگشت فتق وجود دارد. بهتر است در مورد کاهش ریسک عود مجدد فتق و مراقبت های لازم بعد از جراحی، از پزشک خود کمک بگیرید.
بیرون زدگی ناف چه عوارضی دارد؟
فتق ناف معمولاً مشکلی جدی نیست، اما در بعضی موارد ممکن است منجر به بروز عوارضی جدی شود. دو مورد از مهم ترین عوارض احتمالی این مشکل عبارتند از:
۱. گیر افتادگی فتق:
در این وضعیت، قسمتی از روده کوچک داخل فتق گیر کرده و امکان بازگشت به داخل شکم را ندارد. این مشکل می تواند باعث انسداد روده و متعاقباً درد، تورم و مشکلات گوارشی شود.
۲. اختناق فتق:
انسداد جریان خون به بخشی از روده (که داخل فتق گیر کرده است) بسیار خطرناک بوده و عدم درمان به موقع آن می تواند باعث آسیب جدی به روده یا حتی مرگ بافت روده شود. در چنین مواردی باید هرچه سریع تر به پزشک مراجعه کنید.
احتمال بروز عوارض نامبرده در نوزادان بسیار نادر می باشد. اما به دلیل بالا بودن احتمال بروز عوارض ناشی از فتق ناف در بزرگسالان، بهتر است در صورت ابتلا به این بیماری، ویزیت های منظم را جدی گرفته، تا در صورت نیاز، درمان مناسب انجام شود.
چگونه می توان فتق ناف را تشخیص داد؟
تشخیص فتق ناف معمولاً با یک معاینه ساده جسمی آغاز می شود. در طی این معاینه، پزشک از شما می خواهد که روی تخت دراز کشیده و عضلات شکم خود را سفت کنید تا برآمدگی فتق بهتر دیده شود. در بیشتر موارد تنها با این معاینه، تشخیص قطعی صورت گرفته و نیاز به آزمایش خاصی نیست.
اما در صورت وجود احتمال انسداد روده، گیر افتادگی یا عوارض دیگر، ممکن است برای اطمینان بیشتر آزمایشاتی مثل سونوگرافی شکمی یا سی تی اسکن تجویز شود.
چطور می توان احتمال ابتلا به فتق ناف را کاهش داد؟
در حقیقت، هیچ راه قطعی برای پیشگیری از فتق ناف در کودکان وجود ندارد. این مشکل معمولاً بنا به دلایل مادرزادی و عوامل ژنتیکی رخ داده و قابل کنترل نمی باشد. در بزرگسالان نیز در اغلب موارد، پیشگیری اجتناب ناپذیر است، اما می توانید با رعایت چند نکته، احتمال ابتلا را تا حدی پایین بیاورید:
- از انجام فعالیت هایی که باعث فشار بیش از حد به شکم می شود (مثلاً بلند کردن مداوم اجسام سنگین) خودداری کنید.
- وزن خود را در محدوده سالم و متناسب نگه دارید تا فشار کمتری به شکم اعمال شده و احتمال ایجاد فتق کاهش پیدا کند.
چه زمانی باید برای بیرون زدگی ناف به پزشک مراجعه کنم؟
در صورت مشاهده ورم یا برجستگی در ناحیه ناف خود یا کودکتان، بهتر است حتماً به پزشک مراجعه کنید. پزشک پس از معاینه و تشخیص، بهترین درمان را برای شما یا کودکتان در نظر خواهد گرفت.
با بروز هر یک از علائم زیر، مراجعه فوری به پزشک الزامی می باشد:
- ▪️احساس درد در ناحیه فتق (در نوزادان ممکن است به صورت بی قراری، گریه زیاد یا بی اشتهایی دیده شود)
- ▪️بزرگ تر شدن برجستگی یا فتق
- ▪️حالت تهوع و استفراغ
- ▪️یبوست یا ناتوانی در دفع
- ▪️وجود خون در مدفوع
- ▪️سفت شدن، تیره شدن یا تغییر رنگ برآمدگی فتق
طی مراجعه به پزشک، چه سؤالاتی را باید مطرح کنم؟
برای آرامش خاطر و کمک به انتخاب بهترین گزینه درمانی، بهتر است این سؤالات را با پزشک خود در میان بگذارید:
شدت و خطر فتق من چقدر است؟
آیا فتق من نیاز به درمان فوری دارد، یا فعلاً بهتر است فقط تحت نظر باشم؟
هر چند وقت یک بار باید برای معاینه مراجعه کنم؟
آیا برای پیشگیری از عوارض فتق، نیاز به تغییر سبک زندگی یا فعالیت های جسمی دارم؟
چه تغییراتی در سبک زندگی به پیشگیری از عود یا تشدید فتق کمک می کند؟
فتق ناف به بیرون زدگی غیرطبیعی در ناحیه ناف گفته می شود که ناشی از بیرون زدگی بخشی از روده کوچک و چربی‌های اطراف آن از طریق شکاف یا نقطه ضعیف در عضلات دیواره شکم است. علائم شامل برآمدگی قابل مشاهده یا لمس در ناف است که ممکن است در برخی افراد همیشگی و در برخی تنها حین فشار به شکم مشاهده شود. در نوزادان گاهی برآمدگی هنگام گریه ظاهر میشود. در کودکان تجانبی درد ندارد اما در بزرگسالان ممکن است درد مبهم یا فشار خفیف وجود داشته باشد. علائم هشداردهنده جدی شامل درد شکمی تند، برآمدگی قرمز یا بنفش، خون در مدفوع، تهوع و استفراغ است.
در کودکان فتق ناف زمانی ایجاد میشود که سوراخی که بند ناف از آن عبور میکند بعد از تولد کاملاً بسته نشود و باعث بیرون زدگی بخشی از روده یا بافتهای اطراف شود. در بزرگسالان عامل اصلی فشار بیش از حد داخل شکم است که عضلات شکم را تضعیف میکند و باعث بیرون زدگی روده یا بافتهای اطراف میشود. عواملی مانند جنسیت (زنان بیشتر)، چاقی، زایمانهای مکرر، تجمع مایع در شکم (آسیت)، و سابقه جراحی شکمی ریسک ابتلا را افزایش میدهند.
در بزرگسالان فتق ناف معمولاً نیاز به جراحی دارد که دو روش اصلی آن شامل جراحی باز و جراحی لاپاراسکوپی است. جراحی باز برشی کوچک در پایه ناف ایجاد میکند و فتق را ترمیم میکند و گاهی از توری مصنوعی استفاده میشود. لاپاراسکوپی با برش‌های کوچک و دوربین انجام میشود و به دلیل دوره نقاهت کوتاه‌تر محبوب‌تر است. در کودکان بیشتر فتق‌ها خود به خود تا سن ۵ سالگی بهبود می‌یابند و معمولاً نیاز به درمان خاص نیست، اما در صورت ضرورت جراحی انجام میشود.
در صورت مشاهده ورم یا برجستگی در ناحیه ناف، بهتر است به پزشک مراجعه شود. مراجعه فوری لازم است اگر علائم درد، بزرگتر شدن فتق، حالت تهوع، استفراغ، یبوست یا ناتوانی در دفع، خون در مدفوع، یا تغییر رنگ و سفت شدن برآمدگی دیده شود. همچنین در کودکان، بی‌قراری، گریه زیاد یا بی‌اشتهایی می‌تواند نشانه نیاز به مراجعه فوری باشد.
دو عارضه مهم فتق ناف شامل گیر افتادگی فتق است که باعث انسداد روده و درد و تورم میشود، و اختناق فتق که انسداد جریان خون و آسیب جدی به روده یا مرگ بافت روده را ممکن می‌سازد. تشخیص فتق ناف معمولاً با معاینه ساده فیزیکی ایجاد میشود و در صورت شک به عوارض، آزمایش‌هایی مانند سونوگرافی شکمی یا سی تی اسکن تجویز میشود.
