سرطان معده یا سرطان گاستریک، سرطان نسبتاً شایعی است که در سال ۲۰۲۲ حدود ۲۶۳۸۰ آمریکایی را تحت تأثیر قرار داده است. جراحی سرطان معده با هدف برداشتن توموری که هنوز به جای دیگری جز معده سرایت نکرده، انجام می شود. این روش، از مؤثرترین روش های درمان سرطان معده محسوب شده و در برخی موارد، حتی امکان درمان کامل بیماری را فراهم می سازد.
امروزه چندین نوع جراحی مختلف برای سرطان معده وجود دارد که بهترین گزینه، با توجه به اندازه و محل دقیق تومور و سلامت کلی بیمار تعیین می شود. در این مقاله، به بررسی جامع هر یک از روش های جراحی سرطان معده پرداخته خواهد شد.
منظور از سرطان معده بدخیم چیست؟
سرطان معده بدخیم یک بیماری جدی است که زمانی شروع میشود که سلولهای غیرطبیعی در پوشش داخلی معده به صورت کنترل نشده رشد میکنند. این سلولها توانایی تهاجم به بافتهای اطراف و گسترش به سایر نقاط بدن را دارند که این ویژگی، بدخیم بودن سرطان را مشخص میکند. درک علائم، دلایل و روشهای درمانی این بیماری برای تشخیص و مدیریت به موقع آن اهمیت زیادی دارد.

علائم و نشانههای سرطان معده بدخیم
متاسفانه، سرطان معده بدخیم در مراحل اولیه اغلب علائم خاصی ندارد. به همین دلیل، تشخیص آن معمولاً دیر و در مراحل پیشرفتهتر انجام میشود. با این حال، با پیشرفت بیماری ممکن است علائم زیر مشاهده شوند:
- کاهش وزن ناخواسته: کاهش وزن سریع و بدون دلیل، یکی از شایعترین نشانههای سرطان معده است.
- احساس سیری زودهنگام: احساس پر بودن معده پس از خوردن مقدار کمی غذا.
- درد شکم: درد یا ناراحتی مداوم در ناحیه بالای شکم که ممکن است شبیه به سوزش معده باشد.
- تهوع و استفراغ: به ویژه استفراغ حاوی خون، که به رنگ قهوهای تیره یا شبیه به تفاله قهوه است.
- دشواری در بلع (دیسفاژی): اگر تومور در قسمت فوقانی معده یا نزدیک مری باشد، بلع غذا میتواند دشوار شود.
- مدفوع تیره یا خونی: خونریزی از تومور میتواند باعث تیره شدن رنگ مدفوع شود.
دلایل و عوامل خطر سرطان معده
سرطان معده بدخیم علت مشخصی ندارد، اما عوامل مختلفی میتوانند خطر ابتلا به آن را افزایش دهند. شناخت این عوامل میتواند به پیشگیری و تشخیص زودهنگام کمک کند:
- عفونت با باکتری هلیکوباکتر پیلوری (H. pylori): این باکتری که در معده زندگی میکند، یکی از اصلیترین عوامل خطر شناخته شده برای سرطان معده است.
- رژیم غذایی: مصرف زیاد غذاهای نمک سود شده، دودی یا ترشیجات و مصرف کم میوه و سبزیجات تازه.
- سابقه خانوادگی: افرادی که سابقه خانوادگی سرطان معده دارند، در معرض خطر بالاتری قرار دارند.
- سیگار کشیدن: سیگار کشیدن به شدت خطر ابتلا به این بیماری را افزایش میدهد.
- اضافه وزن و چاقی: چاقی و سبک زندگی ناسالم میتوانند خطر ابتلا را بالا ببرند.

تشخیص و درمان سرطان معده بدخیم
تشخیص دقیق سرطان معده بدخیم توسط پزشک متخصص و با استفاده از روشهای زیر انجام میشود:
- آندوسکوپی فوقانی: پزشک با استفاده از یک لوله نازک و انعطافپذیر مجهز به دوربین (آندوسکوپ)، پوشش داخلی معده را بررسی کرده و در صورت مشاهده بافت مشکوک، نمونهبرداری (بیوپسی) انجام میدهد.
- آزمایشات تصویربرداری: سیتی اسکن (CT Scan) و امآرآی (MRI) برای تعیین میزان گسترش سرطان به سایر اندامها (متاستاز) استفاده میشوند.
درمان سرطان معده بستگی به مرحله بیماری و سلامت عمومی بیمار دارد. روشهای درمانی اصلی عبارتند از:
- جراحی: اگر سرطان در مراحل اولیه باشد، جراحی برای برداشتن بخشی یا کل معده (گاسترکتومی) و غدد لنفاوی اطراف آن، اصلیترین روش درمانی است.
- شیمیدرمانی و پرتودرمانی: این درمانها ممکن است قبل از جراحی برای کوچک کردن تومور یا بعد از آن برای از بین بردن سلولهای سرطانی باقیمانده استفاده شوند. در مراحل پیشرفتهتر، این روشها به کنترل علائم و افزایش کیفیت زندگی بیمار کمک میکنند.
- درمانهای هدفمند و ایمونوتراپی: این روشهای نوین درمانی با هدف قرار دادن ویژگیهای خاص سلولهای سرطانی یا تقویت سیستم ایمنی بدن برای مبارزه با سرطان، استفاده میشوند.
انواع جراحی در درمان سرطان معده
همانطور که پیش از این گفته شد، جراحی یکی از مهم ترین روش های درمان سرطان معده است. اگر سرطان محدود به معده باشد، پزشک قادر به برداشتن تومور و حتی درمان کامل بیماری خواهد بود. اما در صورت گسترش سرطان به نواحی دیگر بدن، جراحی تنها برای کاهش علائم یا پیشگیری از خونریزی تجویز شده که به آن جراحی تسکینی گفته می شود.
نوع جراحی به اندازه، محل تومور و شرایط عمومی بیمار بستگی داشته و معمولاً شامل برداشتن بخشی از معده یا کل معده می شود. پزشک در طول جراحی نهایت تلاش خود را برای حفظ نواحی بیشتری از معده خواهد کرد.

در ادامه، مهم ترین انواع جراحی های سرطان معده معرفی شده اند:
- برداشت آندوسکوپیک: برداشت آندوسکوپیک روشی است که در سرطان های اولیه معده (که تومور کوچک و محدود به لایه های سطحی معده است)، استفاده می شود. در این روش، پزشک با استفاده از یک لوله بلند و انعطاف پذیر (آندوسکوپ)، از راه دهان، تومور را بدون ایجاد برش خارجی تخلیه می کند.
دو نوع اصلی برداشت آندوسکوپیک شامل برداشت مخاطی آندوسکوپیک و برداشت زیر مخاطی آندوسکوپیک می شود.
- گاسترکتومی ناقص: در این روش فقط بخشی از معده برداشته شده و قسمت باقی مانده به اندام های اطراف متصل می گردد. گاهی لازم است طی این جراحی، بخشی از مری یا روده نیز تخلیه شود.
- گاسترکتومی کامل: گاسترکتومی کامل به معنای برداشتن تمام معده و متصل کردن مری به روده کوچک است و معمولاً زمانی انجام می شود که سرطان به تمام نواحی معده گسترش یافته باشد. در این نوع جراحی، ممکن است غدد لنفاوی یا بخش هایی از اندام های اطراف هم برداشته شود.
- برداشتن غدد لنفاوی: متأسفانه به دلیل نقش کلیدی غدد لنفاوی در گسترش سرطان به سایر نقاط بدن، برداشتن غدد لنفاوی تقریباً همیشه بخشی از جراحی گاسترکتومی ناقص یا کامل خواهد بود.
- بای پس معده: در صورت بزرگ شدن بیش از حد تومور و انسداد معده، پزشک با متصل کردن روده کوچک به بالای معده مسیر جدیدی برای عبور غذا ایجاد می کند. این روش بیشتر برای کاهش علائم مورد استفاده قرار می گیرد.
- گاسترکتومی ساب توتال تسکینی: در این روش، تنها نواحی دارای تومور معده برداشته شده، تا علائمی مانند خونریزی یا مشکل غذا خوردن کاهش پیدا کند.
- تخریب تومور با آندوسکوپ: در بیمارانی که تحمل جراحی ندارند، ممکن است پزشک به کمک آندوسکوپ مجهز به لیزر، بخش هایی از تومور را تخریب و علائم را کاهش دهد.
مزایا و معایب جراحی سرطان معده

جراحی یکی از مؤثرترین روش های درمان سرطان معده در مواقعی است که تومور هنوز به اندام های دیگر سرایت نکرده است. در این دسته از بیماران، شانس درمان کامل یا کنترل علائم آزاردهنده با برداشتن تومور بسیار بالا می باشد. با این وجود، باید بدانید که جراحی نیز مانند هر روش درمانی دیگری خطرات و عوارض مخصوص به خود را دارد.
مزایای جراحی سرطان معده | معایب جراحی سرطان معده |
امکان برداشتن کامل تومور وجود دارد | ممکن است نیاز به برداشت کل معده باشد |
گاهی می تواند منجر به درمان کامل سرطان گردد | از بین بردن تمام سلول های سرطانی در برخی موارد امکان پذیر نیست |
می تواند موجب کاهش درد و سایر علائم گردد | ممکن است با عوارض جانبی همراه باشد |
روش های جراحی در سال های اخیر پیشرفت کرده است | ممکن است نیاز به تغییر سبک زندگی یا رژیم غذایی باشد. |
مشورت با پزشک برای بررسی کامل مزایا و معایب روش جراحی پیش از شروع درمان بسیار اهمیت دارد. پزشک با توجه به مرحله بیماری، محل دقیق تومور و وضعیت کلی سلامت شما، بهترین گزینه درمانی را انتخاب نموده و شما را در جریان مزایا و معایب این گزینه قرار خواهد داد.
حتماً از پزشک درباره روش جراحی پیشنهادی، مقدار نواحی برداشتن معده، خطرات احتمالی و روند بهبودی جویا شده، تا بتوانید با آگاهی کافی برای درمان خود تصمیم بگیرید.

عوارض جانبی جراحی سرطان معده
خطر بروز عوارض جانبی در هر گونه جراحی وجود دارد. اغلب عوارض جراحی سرطان معده قابل کنترل و مدیریت می باشند؛ اما برخی عوارض نادر باید حتماً جدی گرفته شوند.
عوارض رایج جراحی سرطان معده شامل موارد زیر می شود:
- ▪️تهوع
- ▪️شکم درد
- ▪️اسهال
- ▪️سوزش معده (ریفلاکس)
- ▪️مشکل در خوردن غذا
- ▪️کمبود ویتامین ها
این عوارض معمولاً ناشی از برداشته شدن بخشی از معده یا کل معده هستند. در اغلب موارد، بدن کم کم به این تغییرات عادت کرده و شدت علائم خود به خود کاهش می یابند. در صورت ادامه دار شدن مشکل، پزشک با تجویز دارو، مکمل های ویتامینی تزریقی هضم و و سایر روش ها به شما در بهبود علائم کمک می کند.
در صورتی که تأمین مواد مغذی لازم از راه خوراکی امکان پذیر نباشد، لوله ای به نام ژژنوستومی از طریق شکم به روده متصل شده، تا مواد غذایی مایع مورد نیاز بدن به طور مستقیم دریافت شود. عوارض نادر جراحی سرطان معده ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- ▪️نشت محل اتصال میان معده، مری و روده باریک
- ▪️عفونت
- ▪️آسیب به اندام های مجاور معده
آیا جراحی سرطان معده جای زخم به جا می گذارد؟

جای زخم ناشی از جراحی سرطان معده بستگی به نوع جراحی شما دارد. به عنوان مثال، در روش های آندوسکوپیک، نیازی به برش پوست نبوده و معمولاً زخمی ایجاد نمی شود. اما گاسترکتومی ها عموماً با ایجاد برش و جای زخم همراه هستند.
دوران نقاهت پس از جراحی سرطان معده
روند بهبودی نیز تا حد زیادی به نوع جراحی و میزان برداشت معده بستگی دارد. از سایر عوامل تأثیرگذار در سرعت و کیفیت بهبودی پس از جراحی می توان به وضعیت سلامت عمومی و موفقیت درمان سرطان اشاره کرد. معمولاً پس از جراحی حداقل سه روز در بیمارستان بستری بوده و دوره کامل بهبودی حدود سه تا شش ماه به طول می انجامد.
برای کسانی که گاسترکتومی جزئی انجام داده اند:
- ▪️معمولاً ۳ تا ۵ روز نیاز به بستری در بیمارستان
- ▪️طی ۳ تا ۶ ماه پس از عمل، به تدریج می توانید غذا بخورید
- ▪️کاهش وزن در یک ماه تا شش هفته نخست بعد از جراحی طبیعی است.
برای افرادی که گاسترکتومی کامل داشته اند:
- ▪️معمولاً ۵ تا ۸ روز بستری در بیمارستان نیاز است
- ▪️ممکن است چندین ماه زمان لازم باشد تا به الگوی غذایی جدید عادت کنید
- کاهش وزن معمولاً برای دست کم دو ماه ادامه پیدا می کند
- استفاده از مکمل های ویتامینی مانند کلسیم، آهن و ویتامین B12 برای کمک به بهبودی توصیه می شود
با از دست دادن بخشی از معده یا کل معده، دستگاه گوارش شما باید به شرایط جدید عادت کند. یکی از این مشکلات «سندروم دامپینگ» بوده که به علت عبور سریع غذا به روده ایجاد می شود.
از علائم این اختلال می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ▪️درد و گرفتگی شکم
- ▪️اسهال
- ▪️گیجی یا سرگیجه
بهترین رژیم غذایی پس از جراحی سرطان معده
تغییرات رژیم غذایی پس از جراحی سرطان معده، امری گریز ناپذیر است. با توجه به اینکه طی این جراحی بخشی از معده یا کل معده برداشته می شود، بهترین تغییر، تقسیم وعده های بزرگ غذایی به چندین وعده کوچک در طول روز می باشد. با این کار، دستگاه گوارش شما راحت تر کار کرده و احتمال بروز علائم ناخوشایند کاهش پیدا می کند.
تعیین بهترین رژیم و زمان بندی مناسب برای وعده های غذایی نیاز به تجربه و آگاهی دارد. معمولاً بهترین رژیم غذایی برای بهبود و کاهش علائم، رژیمی با پروتئین بالا و کربوهیدرات پایین مانند مواد غذایی زیر است:
- ▪️تخم مرغ
- ▪️گوشت مرغ و بوقلمون
- ▪️گوشت گاو کم چرب
- ▪️صدف های خوراکی و میگو
- ▪️انواع مغزها
- ▪️عدس و حبوبات
- ▪️لبنیات کم چرب

از مصرف برخی مواد غذایی پرهیز کنید، از جمله:
- ▪️نان سفید
- ▪️برنج سفید
- ▪️ماکارونی تهیه شده از آرد سفید
- ▪️پنکیک
- ▪️غلات آماده صبحانه
- ▪️نان های شور
- ▪️کیک، شیرینی و محصولات پخته شده
- ▪️سیب زمینی
- ▪️نوشابه های گازدار
انتخاب مواد غذایی مناسب و داشتن برنامه غذایی اصولی، نقش مهمی در تسریع روند بهبودی و پیشگیری از بروز مشکلات گوارشی پس از جراحی معده دارد. برای تنظیم دقیق تر رژیم غذایی بعد از جراحی، با متخصص تغذیه مشورت نمایید.
جمع بندی
جراحی همچنان یکی از اصلی ترین و مؤثرترین روش های درمان سرطان معده محسوب شده و می تواند به خارج کردن تومور و حتی درمان قطعی بیماری کمک کند. نوع جراحی بر اساس اندازه و محل دقیق تومور تعیین می شود.
این جراحی ممکن است تا مدتی پس از عمل باعث بروز ناراحتی هایی مانند درد شکم، گرفتگی عضلانی و حالت تهوع بعد از غذا خوردن شود، زیرا بدن در روند سازگاری با شرایط جدید قرار می گیرد. رعایت رژیم غذایی مناسب در کنترل این علائم مؤثر بوده و با گذشت زمان بسیاری از این مشکلات خود به خود برطرف می شوند. در صورت ادامه دار شدن یا تشدید علائم، معمولاً با داروها و روش های درمانی دیگر قادر به کنترل و مدیریت آنها خواهید بود.