مشاهده یا احساس هرگونه برآمدگی یا درد غیرمعمول در فتق شکم در سمت چپ می‌تواند باعث نگرانی و سوالات زیادی شود. آیا این یک مشکل جدی است؟ چه علائمی باید جدی گرفته شوند؟ و چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟ این مقاله به زبان ساده و قابل فهم به بررسی علائم فتق شکم سمت چپ، انواع احتمالی آن و نکاتی که باید در نظر داشته باشید، می‌پردازد. هدف ما ارائه اطلاعاتی است که به شما در درک بهتر این وضعیت و اقدام به‌موقع کمک کند.
فتق شکم چیست و چرا در سمت چپ ایجاد می‌شود؟
به طور کلی، فتق (Hernia) زمانی اتفاق می‌افتد که یک بخش داخلی از بدن، مانند قسمتی از روده یا بافت چربی، از طریق یک نقطه ضعیف یا سوراخ در دیواره عضلانی که آن را در جای خود نگه می‌دارد، به بیرون فشار آورده و یک برآمدگی ایجاد کند. دیواره شکم از لایه‌های مختلف عضلانی و بافتی تشکیل شده است که وظیفه حفاظت و نگهداری از اندام‌های داخلی را بر عهده دارند.
“فتق شکم در سمت چپ” یک نوع خاص و مجزا از فتق نیست، بلکه به محل بروز فتق اشاره دارد. دلایل مختلفی می‌تواند باعث ضعف دیواره شکم در سمت چپ و ایجاد فتق در این ناحیه شود، از جمله ضعف‌های مادرزادی، فشار بیش از حد و طولانی مدت، یا ضعیف شدن بافت‌ها به دلیل افزایش سن یا جراحی‌های قبلی در آن ناحیه.
چه عواملی باعث ایجاد فتق در سمت چپ شکم می‌شوند؟
همانطور که اشاره شد، فتق در اثر ترکیبی از ضعف دیواره شکمی و افزایش فشار داخل شکم ایجاد می‌شود. عواملی که می‌توانند منجر به این وضعیت در سمت چپ شکم شوند عبارتند از:
ضعف مادرزادی:
برخی افراد با نقاط ضعف مادرزادی در دیواره شکم به دنیا می‌آیند.
افزایش سن:
با بالا رفتن سن، عضلات به طور طبیعی ضعیف‌تر می‌شوند.
فشار مزمن و بیش از حد:
▪️سرفه یا عطسه مزمن (مثلاً در افراد سیگاری یا مبتلا به آلرژی شدید یا بیماری‌های ریوی)
▪️یبوست مزمن و زور زدن طولانی مدت هنگام اجابت مزاج
▪️بلند کردن مکرر اجسام سنگین، به خصوص با روش نادرست
چاقی یا اضافه وزن زیاد:
باعث افزایش فشار دائمی بر دیواره شکم می‌شود.
بارداری:
به خصوص بارداری‌های متعدد، می‌تواند باعث کشیدگی و ضعف عضلات شکم شود.
جراحی‌های قبلی در سمت چپ شکم:
محل برش جراحی می‌تواند یک نقطه ضعف باشد.
تجمع مایع در شکم (آسیت).
برخی بیماری‌های خاص که بافت همبند را ضعیف می‌کنند.
انواع علائم فتق شکم سمت چپ
صرف نظر از نوع دقیق فتق، برخی علائم عمومی وجود دارند که ممکن است در صورت بروز فتق شکم در سمت چپ تجربه کنید:
برآمدگی یا تورم در سمت چپ شکم:
▪️این شایع‌ترین و واضح‌ترین علامت است.
▪️اندازه برآمدگی می‌تواند متغیر باشد، از یک تورم کوچک تا یک توده بزرگ.
▪️ممکن است هنگام ایستادن، سرفه کردن، عطسه کردن، زور زدن (مثلاً هنگام اجابت مزاج یا بلند کردن جسم سنگین) برآمدگی بزرگتر و واضح‌تر شود.
▪️اغلب با دراز کشیدن یا فشار ملایم دست، برآمدگی کوچک شده یا به طور کامل ناپدید می‌شود (به این حالت فتق جا رونده یا Reducible Hernia گفته می‌شود).
احساس درد یا ناراحتی در سمت چپ شکم:
▪️درد می‌تواند از یک احساس مبهم، سنگینی یا کشیدگی تا درد تیز و متناوب متغیر باشد.
▪️درد ممکن است با فعالیت‌هایی که فشار داخل شکم را افزایش می‌دهند (مانند موارد ذکر شده در بالا) تشدید شود.
▪️گاهی درد به نواحی اطراف مانند کشاله ران چپ، کمر یا حتی پای چپ انتشار می‌یابد.
احساس سوزش یا گزگز:
در برخی موارد، ممکن است در ناحیه برآمدگی یا اطراف آن احساس سوزش یا گزگز وجود داشته باشد.
احساس فشار یا ضعف:
در ناحیه فتق ممکن است احساس فشار یا ضعف عضلانی کنید.
علائم اختصاصی‌تر بسته به نوع و محتویات فتق
علاوه بر علائم عمومی، برخی نشانه‌ها ممکن است بسته به اینکه کدام بخش از شکم درگیر فتق شده یا چه چیزی داخل کیسه فتق قرار دارد (مثلاً روده یا بافت چربی)، متفاوت باشند:
اگر روده درگیر باشد:
▪️تغییر در عادات اجابت مزاج: مانند یبوست یا مشکل در دفع گاز، به خصوص اگر فتق بزرگ باشد و بر روده فشار وارد کند.
▪️تهوع و استفراغ: این علائم بیشتر در صورتی رخ می‌دهند که جریان محتویات روده تا حدی مسدود شده باشد.
▪️احساس پری یا نفخ شکم.
در فتق اشپیگل:
درد ممکن است اولین علامت باشد و به صورت موضعی در یک نقطه خاص در سمت چپ شکم احساس شود، حتی قبل از اینکه برآمدگی قابل توجهی ایجاد شود. این درد می‌تواند با انقباض عضلات شکم تشدید شود.
انواع شایع فتق که می‌توانند در سمت چپ شکم ظاهر شوند
انواع مختلفی از فتق‌ها وجود دارند که ممکن است در سمت چپ شکم بروز کنند. شناخت این فتق‌ها می‌تواند به درک بهتر علائم کمک کند:
فتق کشاله ران چپ (Left Inguinal Hernia):
این یکی از شایع‌ترین انواع فتق است که در مردان بسیار بیشتر از زنان دیده می‌شود، اما در هر دو جنس ممکن است رخ دهد. فتق کشاله ران در ناحیه پایین شکم و بالای ران، در کانال اینگوینال ایجاد می‌شود و اگر در سمت چپ باشد، علائم آن نیز در همان سمت خواهد بود.
فتق برشی در سمت چپ (Left Incisional Hernia):
اگر قبلاً در سمت چپ شکم خود جراحی داشته‌اید، ممکن است در محل برش جراحی به دلیل ضعیف شدن بافت، فتق ایجاد شود.
فتق اشپیگل (چپ) (Spigelian Hernia):
این نوع فتق کمتر شایع است و در کناره خارجی عضله راست شکمی (عضله‌ای که به صورت عمودی در دو طرف ناف قرار دارد) ایجاد می‌شود. فتق اشپیگل می‌تواند در سمت چپ نیز رخ دهد و تشخیص آن گاهی دشوارتر است زیرا ممکن است برآمدگی واضحی نداشته باشد و بیشتر با درد خود را نشان دهد.
فتق نافی (Umbilical Hernia) با تمایل به چپ:
فتق نافی دقیقاً در اطراف ناف ایجاد می‌شود. اما گاهی اوقات، به خصوص اگر بزرگ باشد، ممکن است برآمدگی آن بیشتر به یک سمت، از جمله سمت چپ، متمایل باشد یا فرد آن را به عنوان یک توده در سمت چپ نزدیک به ناف احساس کند.
فتق پاراستومال (Parastomal Hernia) در سمت چپ:
در افرادی که به دلیل جراحی، استوما (مانند کولوستومی یا ایلئوستومی) در سمت چپ شکم خود دارند، ممکن است در اطراف محل استوما فتق ایجاد شود.
فتق دیافراگماتیک یا هیاتال (Diaphragmatic or Hiatal Hernia) با علائم در سمت چپ:
اگرچه فتق هیاتال یک فتق داخلی است که در آن بخشی از معده از طریق دیافراگم به داخل قفسه سینه می‌رود و برآمدگی خارجی در شکم ایجاد نمی‌کند، اما درد و ناراحتی ناشی از آن گاهی می‌تواند در قسمت فوقانی چپ شکم یا قفسه سینه احساس شود. با این حال، تمرکز این مقاله بیشتر بر فتق‌هایی است که باعث برآمدگی خارجی در شکم می‌شوند.
چه زمانی فتق شکم در سمت چپ خطرناک می‌شود؟
مهمترین مسئله در مورد هر نوع فتق، از جمله فتق شکم در سمت چپ، احتمال بروز عوارض جدی است. دو عارضه اصلی که نیاز به توجه فوری پزشکی دارند عبارتند از:
انسداد روده (Bowel Obstruction):
اگر بخشی از روده در داخل کیسه فتق گیر کرده و مسیر عبور محتویات روده مسدود شود، انسداد روده رخ می‌دهد. علائم آن عبارتند از:
▪️درد شدید و مداوم شکمی، اغلب همراه با گرفتگی عضلات
▪️تهوع و استفراغ (مایع استفراغ ممکن است سبز یا قهوه‌ای رنگ باشد)
▪️ناتوانی کامل در دفع مدفوع یا گاز
▪️ورم و اتساع قابل توجه شکم
▪️برآمدگی فتق ممکن است سفت، حساس به لمس و غیر قابل جااندازی شود.
فتق مختنق یا استرانگولاسیون (Strangulated Hernia):
این خطرناک‌ترین عارضه فتق است. در این حالت، خون‌رسانی به بخشی از روده یا بافتی که در کیسه فتق گیر افتاده، قطع می‌شود. بدون خون‌رسانی، آن بافت شروع به مردن (گانگرن) می‌کند. فتق مختنق یک اورژانس جراحی مطلق است. علائم آن عبارتند از:
▪️درد ناگهانی، بسیار شدید، و مداوم در محل فتق که به سرعت بدتر می‌شود.
▪️حساسیت شدید به لمس در ناحیه فتق.
▪️قرمزی، کبودی یا تغییر رنگ تیره پوست روی برآمدگی فتق.
▪️تب و لرز.
▪️ضربان قلب سریع.
▪️علائم عمومی بیماری شدید مانند ضعف مفرط.
در صورت مشاهده هر یک از علائم انسداد روده یا فتق مختنق، باید فوراً و بدون تأخیر به نزدیک‌ترین مرکز اورژانس مراجعه کنید.
تشخیص فتق شکم در سمت چپ
تشخیص فتق شکم در سمت چپ معمولاً با معاینه فیزیکی توسط پزشک آغاز می‌شود. پزشک ناحیه مورد نظر را بررسی کرده و از شما می‌خواهد در حالت‌های مختلف (ایستاده، خوابیده) قرار بگیرید و ممکن است از شما بخواهد سرفه کنید یا زور بزنید تا برآمدگی فتق را بهتر مشاهده و لمس کند.
در برخی موارد، به خصوص اگر تشخیص قطعی نباشد، برآمدگی کوچک باشد، یا نیاز به بررسی دقیق‌تر محتویات فتق و رد سایر مشکلات باشد، پزشک ممکن است از روش‌های تصویربرداری استفاده کند:
- سونوگرافی (Ultrasound): این روش ساده و بدون درد می‌تواند به خوبی فتق و محتویات آن را نشان دهد.
- سی‌تی‌اسکن (CT Scan) یا ام‌آر‌آی (MRI): این روش‌ها تصاویر دقیق‌تری ارائه می‌دهند و ممکن است در موارد پیچیده‌تر یا برای برنامه‌ریزی جراحی مورد نیاز باشند.
درمان فتق شکم در سمت چپ
درمان اصلی و مؤثر برای فتق شکم در سمت چپ که علامت‌دار است یا خطر عوارض دارد، جراحی ترمیم فتق می‌باشد. هدف از جراحی، بازگرداندن بافت بیرون‌زده به داخل حفره شکم و ترمیم و تقویت نقطه ضعیف در دیواره عضلانی است.
انواع جراحی:
جراحی باز:
جراح یک برش در نزدیکی محل فتق ایجاد کرده و ترمیم را انجام می‌دهد.
جراحی لاپاراسکوپیک (کم‌تهاجمی):
جراح چندین برش کوچک ایجاد کرده و با استفاده از دوربین و ابزارهای مخصوص، فتق را از داخل ترمیم می‌کند. در هر دو روش، اغلب برای تقویت دیواره و کاهش احتمال عود فتق، از یک توری مصنوعی (مِش) استفاده می‌شود.
چه زمانی جراحی ضروری است؟
▪️فتق‌های علامت‌دار (ایجاد کننده درد یا ناراحتی).
▪️فتق‌هایی که به تدریج بزرگتر می‌شوند.
▪️فتق‌هایی که خطر بالایی برای گیر افتادن یا مختنق شدن دارند.
▪️در موارد انسداد روده یا فتق مختنق، جراحی اورژانسی و فوری است.
آیا درمان بدون جراحی امکان‌پذیر است؟
برای فتق‌های کوچک و بدون علامت، گاهی اوقات پزشک ممکن است رویکرد “انتظار و مشاهده” را با پیگیری منظم توصیه کند. با این حال، این رویکرد برای همه مناسب نیست و فتق‌ها تمایل به بزرگتر شدن دارند و خطر عوارض همیشه وجود دارد. استفاده از فتق‌بند یا کمربندهای طبی، فتق را درمان نمی‌کند و فقط ممکن است به طور موقت برخی علائم را کاهش دهد و نباید بدون مشورت پزشک استفاده شود.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کرد؟
▪️اگر متوجه هرگونه برآمدگی، تورم یا درد جدید و غیرقابل توجیه در سمت چپ شکم خود شدید.
▪️اگر فتق قبلی شما بزرگتر شده، دردناک‌تر شده یا ظاهر آن تغییر کرده است.
▪️اگر علائم شما بر فعالیت‌های روزمره و کیفیت زندگی‌تان تأثیر گذاشته است.
فوراً و بدون معطلی به اورژانس مراجعه کنید اگر علائم انسداد روده یا فتق مختنق (که در بالا توضیح داده شد) را تجربه می‌کنید.
نتیجه‌گیری:
هرگونه فتق شکم در سمت چپ، حتی اگر در ابتدا کوچک و بدون درد به نظر برسد، نیاز به توجه و ارزیابی پزشکی دارد. شناخت علائم عمومی و به‌ویژه علائم هشداردهنده می‌تواند به شما کمک کند تا در زمان مناسب اقدام کرده و از بروز عوارض جدی پیشگیری کنید. به یاد داشته باشید که تشخیص دقیق و برنامه درمانی مناسب تنها توسط پزشک متخصص تعیین می‌شود. با مراجعه به موقع به پزشک، می‌توانید از سلامت خود محافظت کرده و با درمان مناسب، به زندگی عادی و فعال خود بازگردید.
