شاید عبارت “فتق روده بزرگ” را شنیده باشید یا نگران وجود چنین مشکلی در خود یا عزیزانتان باشید. مشاهده هرگونه برآمدگی یا احساس ناراحتی در ناحیه شکم و کشاله ران، می‌تواند سوالات زیادی را در ذهن ایجاد کند. این مقاله به زبان ساده و قابل فهم توضیح می‌دهد که فتق چیست، چگونه روده بزرگ می‌تواند درگیر شود، علائم آن کدامند، چه خطراتی ممکن است به همراه داشته باشد و روش‌های تشخیص و درمان آن چگونه است. هدف ما ارائه اطلاعاتی است که به شما کمک کند وضعیت را بهتر درک کرده و در صورت نیاز، به موقع به پزشک مراجعه نمایید
فتق به زبان ساده یعنی چه؟
برای درک بهتر “فتق روده بزرگ”، ابتدا باید بدانیم فتق اصولاً چیست. دیواره شکم ما از عضلات و بافت‌های محکمی تشکیل شده که اندام‌های داخلی مانند روده‌ها را در جای خود نگه می‌دارند. فتق (Hernia) زمانی اتفاق می‌افتد که یک ضعف یا سوراخی در این دیواره عضلانی ایجاد شود.
در نتیجه، بخشی از اندام‌های داخلی یا بافت چربی می‌تواند از طریق این نقطه ضعیف به بیرون فشار آورده و یک برآمدگی یا کیسه ایجاد کند. این برآمدگی ممکن است زیر پوست قابل مشاهده یا لمس باشد، به خصوص هنگام ایستادن، سرفه کردن یا زور زدن.
فتق روده بزرگ" دقیقاً به چه معناست؟
مهم است بدانید که “فتق روده بزرگ” یک نوع خاص و جداگانه از فتق با نام مشخص نیست. بلکه به وضعیتی اشاره دارد که در آن، بخشی از روده بزرگ (کولون) محتویات کیسه فتق را تشکیل می‌دهد. یعنی، قسمتی از روده بزرگ از آن نقطه ضعیف دیواره شکم بیرون زده است.
بنابراین هر نوع فتق شکمی، اگر به اندازه کافی بزرگ باشد یا در محل خاصی قرار گرفته باشد، پتانسیل این را دارد که بخشی از روده بزرگ یا سایر روده‌ها را در خود جای دهد.
روده بزرگ کجاست و چه وظیفه‌ای دارد؟
روده بزرگ بخش انتهایی دستگاه گوارش ما است. این لوله بلند و عضلانی پس از روده کوچک قرار گرفته و وظیفه اصلی آن جذب آب و الکترولیت‌ها از مواد غذایی هضم شده و تشکیل و ذخیره مدفوع قبل از دفع است. روده بزرگ شامل کولون (بالا رو، عرضی، پایین رو و سیگموئید)، راست روده (رکتوم) و مقعد می‌باشد. به دلیل طول و تحرک نسبی کولون، این بخش از روده بزرگ بیشتر احتمال دارد که در برخی انواع فتق‌ها درگیر شود.
چگونه روده بزرگ در یک فتق درگیر می‌شود؟
همانطور که گفتیم، فتق در یک نقطه ضعیف از دیواره شکم ایجاد می‌شود. این ضعف می‌تواند مادرزادی باشد یا به مرور زمان در اثر عواملی مانند افزایش سن، بلند کردن اجسام سنگین، سرفه مزمن، یبوست و زور زدن مداوم، چاقی یا جراحی‌های قبلی ایجاد شود.
وقتی این نقطه ضعیف وجود دارد، فشار داخل شکم (مثلاً هنگام سرفه یا زور زدن) می‌تواند باعث شود که بافت‌های داخلی از جمله حلقه‌های روده بزرگ، به داخل این کیسه فتق رانده شوند.
انواع شایع فتق که می‌توانند شامل روده بزرگ باشند
برخی از انواع فتق‌ها بیشتر احتمال دارد که روده بزرگ را درگیر کنند:
فتق کشاله ران (Inguinal Hernia):
این شایع‌ترین نوع فتق است و در مردان بسیار بیشتر دیده می‌شود. اگر فتق کشاله ران بزرگ باشد، می‌تواند حاوی بخشی از روده بزرگ، به خصوص کولون سیگموئید باشد.
فتق برشی یا پس از جراحی (Incisional Hernia):
این نوع فتق در محل برش جراحی قبلی در شکم ایجاد می‌شود، جایی که دیواره عضلانی ضعیف شده است. فتق‌های برشی بزرگ اغلب حاوی روده هستند.
فتق نافی (Umbilical Hernia):
این فتق در اطراف ناف رخ می‌دهد. اگرچه در نوزادان شایع است و اغلب خود به خود بسته می‌شود، اما در بزرگسالان نیز ممکن است ایجاد شود و فتق‌های نافی بزرگ در بزرگسالان می‌توانند شامل روده بزرگ باشند.
فتق رانی (Femoral Hernia):
این نوع فتق کمتر شایع است و بیشتر در زنان مسن دیده می‌شود. در قسمت فوقانی ران، نزدیک به کشاله ران ایجاد می‌شود و به دلیل تنگ بودن دهانه آن، خطر گیر افتادن روده در آن بالاست.
فتق پاراستومال (Parastomal Hernia):
در افرادی که استومی (مانند کولوستومی) دارند، ممکن است در اطراف محل استوما فتق ایجاد شود که اغلب حاوی روده بزرگ است.
علائم فتق روده بزرگ چیست؟
علائم فتق که روده بزرگ در آن درگیر است، می‌تواند شبیه به علائم عمومی سایر فتق‌ها باشد، اما گاهی علائم مرتبط با درگیری روده نیز به آن اضافه می‌شود:
- برآمدگی قابل مشاهده یا قابل لمس: این برآمدگی ممکن است در کشاله ران، نزدیک ناف، در محل جراحی قبلی یا سایر نواحی شکم باشد. معمولاً با دراز کشیدن کوچک شده یا از بین می‌رود و با ایستادن، سرفه یا زور زدن بزرگتر می‌شود.
- احساس درد، ناراحتی یا سنگینی: در ناحیه فتق، به خصوص هنگام فعالیت یا در پایان روز. درد ممکن است مبهم یا تیز باشد.
- تغییر در عادات اجابت مزاج: اگر روده بزرگ تحت فشار قرار گیرد یا تا حدی مسدود شود، ممکن است فرد دچار یبوست، مشکل در دفع گاز یا مدفوع، یا احساس عدم تخلیه کامل شود. نفخ و ورم شکم.
- تهوع و استفراغ (در صورت انسداد): اگر جریان محتویات روده مسدود شود، این علائم می‌توانند ظاهر شوند.
چه عواملی خطر ابتلا به فتق روده بزرگ را افزایش می‌دهند؟
عوامل متعددی می‌توانند به ضعیف شدن دیواره شکم و ایجاد فتق کمک کنند:
- ▪️سابقه خانوادگی فتق
- ▪️افزایش سن (به دلیل ضعیف شدن طبیعی عضلات)
- ▪️جنسیت مذکر (به خصوص برای فتق کشاله ران)
- ▪️سرفه مزمن (مانند سرفه در افراد سیگاری یا مبتلا به بیماری‌های ریوی)
- ▪️یبوست مزمن و زور زدن هنگام دفع مدفوع
- ▪️بلند کردن مکرر اجسام سنگین به روش نادرست
- ▪️چاقی یا اضافه وزن زیاد
- ▪️بارداری‌های متعدد
- ▪️جراحی‌های قبلی شکم
- ▪️برخی بیماری‌های خاص که بافت همبند را ضعیف می‌کنند.
چرا فتق روده بزرگ می‌تواند خطرناک باشد؟
اگر فتق حاوی روده بزرگ درمان نشود، می‌تواند منجر به دو عارضه جدی و بالقوه تهدیدکننده حیات شود:
انسداد روده (Bowel Obstruction):
در این حالت، بخشی از روده بزرگ که در کیسه فتق قرار دارد، پیچ خورده یا تحت فشار قرار می‌گیرد و مسیر عبور محتویات روده مسدود می‌شود. این وضعیت باعث تجمع گاز و مایعات در بالای نقطه انسداد شده و علائم شدیدی ایجاد می‌کند، از جمله:
- درد شدید و مداوم شکمی همراه با گرفتگی عضلات
- تهوع و استفراغ (ممکن است حاوی مواد مدفوعی باشد)
- ناتوانی کامل در دفع مدفوع یا گاز
- ورم و اتساع قابل توجه شکم انسداد روده یک اورژانس پزشکی است و نیاز به درمان فوری دارد.
فتق مختنق یا استرانگولاسیون (Strangulated Hernia):
این خطرناک‌ترین عارضه فتق است. در این حالت، خون‌رسانی به بخشی از روده بزرگ که در کیسه فتق گیر افتاده، قطع می‌شود. بدون خون‌رسانی، بافت روده شروع به مردن (گانگرن) می‌کند. فتق مختنق یک اورژانس جراحی مطلق است و نیاز به عمل جراحی فوری برای نجات جان بیمار و جلوگیری از عفونت گسترده (پریتونیت) دارد. علائم فتق مختنق عبارتند از:
- درد ناگهانی، بسیار شدید و مداوم در ناحیه فتق که به لمس بسیار حساس است. قرمزی، کبودی یا تیرگی پوست روی برآمدگی فتق.
- تب و لرز
- ضربان قلب سریع.
- تهوع و استفراغ.
- علائم شوک (مانند ضعف شدید، سرگیجه، پوست سرد و مرطوب).
فتق روده بزرگ چگونه تشخیص داده می شود؟
تشخیص فتق معمولاً با معاینه فیزیکی توسط پزشک آغاز می‌شود. پزشک ناحیه مشکوک را بررسی کرده و از شما می‌خواهد که سرفه کنید یا زور بزنید تا برآمدگی فتق واضح‌تر شود. در برخی موارد، به خصوص اگر تشخیص قطعی نباشد یا نیاز به بررسی محتویات فتق باشد، ممکن است از روش‌های تصویربرداری استفاده شود:
▪️سونوگرافی: می‌تواند به تشخیص فتق و بررسی محتویات آن کمک کند.
▪️سی‌تی‌اسکن (CT Scan) یا ام‌آر‌آی (MRI): این روش‌ها تصاویر دقیق‌تری از ساختارهای داخلی ارائه می‌دهند و می‌توانند در موارد پیچیده یا برای برنامه‌ریزی جراحی مفید باشند.
در صورت مشاهده هر یک از علائم انسداد روده یا فتق مختنق، باید فوراً به اورژانس مراجعه کنید.
درمان فتق روده بزرگ
درمان اصلی و قطعی برای فتق علامت‌دار که حاوی روده بزرگ است، جراحی می‌باشد. هدف از جراحی، بازگرداندن روده بیرون‌زده به داخل حفره شکم و ترمیم ضعف یا سوراخ در دیواره عضلانی است.
انواع جراحی:
جراحی باز (Open Surgery):
جراح یک برش در نزدیکی محل فتق ایجاد کرده، روده را به جای خود بازمی‌گرداند و دیواره عضلانی را ترمیم می‌کند. اغلب برای تقویت دیواره و کاهش احتمال عود فتق، از یک توری مصنوعی (مش) استفاده می‌شود.
جراحی لاپاراسکوپیک (Laparoscopic Surgery):
این روش کم‌تهاجمی‌تر است. جراح چندین برش کوچک ایجاد کرده و با استفاده از یک دوربین کوچک (لاپاراسکوپ) و ابزارهای مخصوص، فتق را از داخل ترمیم می‌کند. در این روش نیز معمولاً از مش استفاده می‌شود. جراحی لاپاراسکوپیک اغلب با درد کمتر، دوره بهبودی سریع‌تر و جای زخم کوچک‌تر همراه است.
چه زمانی جراحی ضروری است؟
تقریباً همیشه برای فتق‌هایی که حاوی روده بزرگ هستند و علائم ایجاد می‌کنند یا خطر عوارض بالایی دارند، جراحی توصیه می‌شود. در موارد انسداد روده یا فتق مختنق، جراحی اورژانسی و فوری است.
آیا درمان بدون جراحی امکان‌پذیر است؟
- به طور کلی، برای فتق‌های علامت‌دار حاوی روده، درمان غیرجراحی (مانند استفاده از فتق‌بند یا کمربندهای طبی) توصیه نمی‌شود، زیرا این روش‌ها فتق را درمان نمی‌کنند و فقط ممکن است به طور موقت برخی علائم را کاهش دهند، در حالی که خطر عوارض جدی همچنان باقی است. “انتظار و مشاهده” ممکن است فقط برای برخی فتق‌های بسیار کوچک و بدون علامت در افراد خاص و تحت نظر دقیق پزشک در نظر گرفته شود، اما این رویکرد برای فتق روده بزرگ معمولاً مناسب نیست.
چه زمانی باید به پزشک مراجعه کنیم؟
- ▪️اگر متوجه هرگونه برآمدگی جدید یا مشکوک در ناحیه شکم یا کشاله ران خود شدید.
- ▪️اگر فتق قبلی شما دردناک‌تر، بزرگتر یا سفت‌تر شده است.
- ▪️اگر دچار علائم گوارشی مانند یبوست مداوم، تهوع یا استفراغ همراه با درد در ناحیه فتق شده‌اید.
- ▪️فوراً به اورژانس مراجعه کنید اگر علائم انسداد روده یا فتق مختنق (درد شدید و ناگهانی، قرمزی یا تیرگی پوست روی فتق، تب، ناتوانی در دفع گاز یا مدفوع) را تجربه می‌کنید.
نتیجه‌گیری:
فتق حاوی روده بزرگ یک وضعیت پزشکی است که نباید نادیده گرفته شود. اگرچه خود فتق در ابتدا ممکن است فقط یک برآمدگی کوچک یا ناراحتی خفیف ایجاد کند، اما پتانسیل ایجاد عوارض جدی مانند انسداد روده و فتق مختنق را دارد که می‌تواند زندگی فرد را به خطر بیندازد. شناخت علائم و مراجعه به موقع به پزشک برای تشخیص صحیح و دریافت درمان مناسب، کلید پیشگیری از این عوارض و حفظ سلامتی شماست. به یاد داشته باشید که جراحی اغلب مؤثرترین راه برای درمان این نوع فتق و بازگشت به زندگی عادی است.
