بواسیر یا هموروئید یکی از شایع‌ترین مشکلات پزشکی است که افراد زیادی را در طول زندگی تحت تاثیر قرار می‌دهد. با این حال، صحبت در مورد آن اغلب با خجالت همراه است. واقعیت این است که بواسیر در زنان به دلایل خاصی مانند بارداری و زایمان، بسیار شایع‌تر است و آگاهی از علائم و دلایل آن می‌تواند به تشخیص زودهنگام، مدیریت بهتر و کاهش نگرانی‌ها کمک کند.
این مقاله یک راهنمای کامل و جامع برای شناخت علائم بواسیر در زنان است. ما به شما توضیح می‌دهیم که دقیقاً چه انتظاری باید داشته باشید، چرا زنان بیشتر در معرض این مشکل قرار دارند و چه راهکارهای مؤثری برای تسکین و درمان آن وجود دارد.
بواسیر چیست و چرا در زنان شایع است؟
بواسیر (Hemorrhoids) به زبان ساده، سیاهرگ‌های متورم و ملتهب در ناحیه تحتانی مقعد و رکتوم است. این وضعیت شباهت زیادی به وریدهای واریسی پا دارد. بواسیر به طور کلی به دو دسته تقسیم می‌شود که علائم متفاوتی دارند:
- بواسیر داخلی: در داخل کانال مقعد قرار دارد.
- بواسیر خارجی: زیر پوست اطراف مقعد ایجاد می‌شود.
اگرچه بواسیر در هر دو جنس رخ می‌دهد، اما زنان به دلیل تغییرات فیزیکی و هورمونی منحصر به فردی که در طول زندگی تجربه می‌کنند، بیشتر مستعد ابتلا به آن هستند. بارداری، زایمان و نوسانات هورمونی، سه عامل کلیدی هستند که ریسک بیماری بواسیر در زنان را به طور چشمگیری افزایش می‌دهند.
علت بواسیر در زنان چیست؟
بواسیر نتیجه افزایش فشار در وریدهای مقعدی است، که باعث کشیده شدن و متورم شدن آن‌ها می‌شود. در زنان، علاوه بر عوامل عمومی، چندین عامل مرتبط با باروری و هورمون‌ها وجود دارد که ریسک ایجاد بواسیر را به شدت افزایش می‌دهد. پاسخ به این پرسش که علت بواسیر در زنان چیست، شامل بررسی دقیق این عوامل است.
الف. بارداری و زایمان: عوامل مکانیکی و هورمونی تشدیدکننده
بارداری، مهم‌ترین و شایع‌ترین عاملی است که ریسک ابتلا به بواسیر را در زنان افزایش می‌دهد. این تأثیر به دلیل تغییرات مکانیکی و هورمونی همزمان رخ می‌دهد.
در دوران بارداری، دو مکانیسم اصلی در کار هستند که باعث ایجاد یا تشدید بواسیر می‌شوند.
اولاً، مکانیسم هورمونی: افزایش قابل توجه هورمون پروژسترون باعث شل شدن دیواره وریدهای بدن، از جمله وریدهای مقعد می‌شود و آن‌ها را مستعد تورم و گشاد شدن می‌کند.
ثانیاً، مکانیسم مکانیکی: با بزرگ شدن رحم، فشار قابل توجهی بر روی ورید بزرگ لگنی (ورید اجوف تحتانی) وارد می‌شود. این فشار، جریان برگشتی خون از قسمت تحتانی بدن (از جمله مقعد و راست‌روده) را کند می‌کند، در نتیجه باعث تجمع خون و افزایش فشار در وریدهای مقعدی می‌شود. علاوه بر این، فشار فیزیکی و زور زدن شدید هنگام زایمان طبیعی، می‌تواند تورم و بیرون‌زدگی ناگهانی بواسیر را ایجاد یا تشدید کند. به همین دلیل، بسیاری از زنان در اواخر بارداری و بلافاصله پس از زایمان، به دنبال راهکارهای درمان بواسیر در زنان هستند.
ب. تغییرات هورمونی و چرخه قاعدگی
نوسانات هورمونی در طول ماه یا در مراحل مختلف زندگی، بر عروق خونی زنان تأثیر می‌گذارد. همان‌طور که در بارداری ذکر شد، هورمون‌هایی مانند پروژسترون نقش گشادکننده عروق را دارند. در برخی از زنان، تغییرات هورمونی قبل از شروع دوره قاعدگی، می‌تواند باعث احتباس مایعات در بدن، تورم کلی و گشاد شدن جزئی وریدهای مقعدی شود و علائم بواسیر را در این دوره تشدید کند.
همچنین، مصرف طولانی‌مدت برخی قرص‌های ضد بارداری که حاوی دوز بالایی از هورمون‌ها هستند، می‌توانند به طور بالقوه بر سلامت عروق تأثیر بگذارند و به عنوان یکی از علت بواسیر در زنان در نظر گرفته شوند، اگرچه این مورد یک عامل مستقل قوی نیست.
ج. یبوست مزمن و سبک زندگی کم‌تحرک
این عوامل، مشترک بین هر دو جنس هستند اما به دلیل عوامل شغلی و عادات غذایی در برخی زنان شیوع بیشتری دارند. یبوست مزمن، که به دلیل رژیم غذایی کم‌فیبر و کمبود آب ایجاد می‌شود، یکی از قوی‌ترین عوامل خطر بواسیر است. مدفوع سفت هنگام خروج نیاز به زور زدن شدید دارد. این زور زدن باعث افزایش لحظه‌ای و ناگهانی فشار داخل شکمی و مقعدی شده و به دریچه‌ها و دیواره وریدهای مقعدی آسیب می‌رساند.
علاوه بر این، نشستن‌های طولانی‌مدت (چه در محیط کار و چه در طول اوقات فراغت)، به طور مستقیم فشار وزن بدن را بر ناحیه مقعدی وارد کرده و مانع از جریان روان خون می‌شود، که در نهایت به ایجاد بواسیر در زنان کمک می‌کند.
علائم بواسیر در زنان
علائم بواسیر بستگی به نوع آن (داخلی یا خارجی) دارد. یک زن ممکن است یک یا چند مورد از علائم زیر را تجربه کند:
علائم بواسیر داخلی در زنان:
بواسیر داخلی معمولاً دیده نمی‌شود و به ندرت باعث درد می‌شود، زیرا در قسمتی از رکتوم قرار دارد که اعصاب درد کمی دارد. شایع‌ترین علامت آن عبارت است از:
- خونریزی بدون درد: این مشخص‌ترین علامت بواسیر داخلی است. ممکن است پس از اجابت مزاج، متوجه رگه‌های خون قرمز روشن روی دستمال توالت یا در کاسه توالت شوید. این خون به مدفوع آغشته نیست.
- احساس پری یا بیرون‌زدگی (پرولاپس): گاهی اوقات، بواسیر داخلی ممکن است در حین زور زدن از مقعد خارج شود. این حالت که به آن پرولاپس می‌گویند، می‌تواند باعث احساس ناراحتی و پری در مقعد شود. این توده بیرون زده معمولاً به خودی خود به داخل بازمی‌گردد، اما گاهی نیاز به بازگرداندن دستی دارد.
علائم بواسیر خارجی:
این نوع بواسیر زیر پوست اطراف مقعد ایجاد می‌شود، جایی که اعصاب درد بیشتری وجود دارد. به همین دلیل، علائم آن معمولاً آزاردهنده‌تر است:
- درد و ناراحتی: به خصوص هنگام نشستن یا در حین اجابت مزاج، ممکن است احساس درد یا ناراحتی کنید.
- خارش و سوزش در ناحیه مقعد: این یکی از شایع‌ترین و کلافه‌کننده‌ترین علائم است.
- وجود یک توده یا برجستگی حساس: ممکن است یک یا چند توده نرم و حساس به لمس را در اطراف مقعد خود حس کنید.
- تورم در اطراف مقعد.
بواسیر ترومبوزه چیست؟
گاهی اوقات ممکن است در یک بواسیر خارجی، یک لخته خون ایجاد شود که به آن بواسیر ترومبوزه می‌گویند. این وضعیت باعث بروز علائم ناگهانی و شدید می‌شود:
- ▪️درد شدید و ناگهانی
- ▪️یک توده سفت، متورم و بسیار دردناک در نزدیکی مقعد
- ▪️رنگ توده ممکن است به آبی یا بنفش متمایل شود.
چرا بارداری و زایمان ریسک بواسیر زن را افزایش می‌دهند؟
این بخش به طور خاص به دلایل شایع بودن بواسیر در زنان می‌پردازد.
بواسیر در دوران بارداری:
بارداری یک طوفان کامل از عوامل ایجاد کننده بواسیر است:
- افزایش فشار: رحم در حال رشد به وریدهای لگن و ورید بزرگ تحتانی (که خون را از پایین‌تنه برمی‌گرداند) فشار وارد می‌کند. این فشار باعث کند شدن جریان خون و متورم شدن وریدهای زیر رحم، از جمله وریدهای مقعدی می‌شود.
- افزایش حجم خون: در دوران بارداری، حجم خون بدن افزایش می‌یابد که این امر باعث گشاد شدن وریدها می‌شود.
- تغییرات هورمونی: افزایش هورمون پروژسترون باعث شل شدن دیواره وریدها شده و آن‌ها را مستعد تورم می‌کند. همین هورمون همچنین حرکت روده‌ها را کند کرده و باعث یبوست می‌شود که خود یکی از دلایل اصلی بواسیر است.
بواسیر بعد از زایمان:
مرحله دوم زایمان طبیعی، یعنی زور زدن برای به دنیا آوردن نوزاد، فشار فوق‌العاده شدیدی را به ناحیه مقعد و رکتوم وارد می‌کند. این فشار شدید می‌تواند باعث ایجاد یا تشدید بواسیر شود.
درمان بواسیر در زنان
راهکارهای درمان بواسیر در زنان بر اساس شدت بیماری (گرید ۱ تا ۴) و نوع آن (داخلی یا خارجی) تعیین می‌شود و اغلب با کم‌تهاجمی‌ترین روش آغاز می‌شود.
الف. اصلاح سبک زندگی و داروهای موضعی: خط اول درمان
برای بواسیرهای خفیف (گرید ۱ و ۲)، تغییرات در رژیم غذایی و استفاده از داروهای بدون نسخه، سنگ بنای درمان هستند.
رژیم غذایی و فیبر: مصرف روزانه حداقل ۲۵ تا ۳۰ گرم فیبر (از طریق میوه‌ها، سبزیجات، و غلات کامل) برای نرم نگه داشتن مدفوع و جلوگیری از یبوست حیاتی است. نوشیدن آب کافی نیز برای کمک به حرکت آسان مدفوع ضروری است. این اصلاحات به تنهایی می‌توانند علائم بواسیر را در ۷۰ تا ۸۰ درصد موارد خفیف برطرف کنند.
نشستن در آب گرم (Sitz Bath): نشستن در وان یا لگن حاوی آب گرم به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه، ۳ تا ۴ بار در روز، به کاهش تورم، تسکین درد و شل شدن اسپاسم عضلانی مقعدی کمک می‌کند.
داروهای موضعی: کرم‌ها و شیاف‌های حاوی هیدروکورتیزون برای کاهش التهاب و کرم‌های حاوی لیدوکائین برای تسکین موقت درد، به طور گسترده در درمان بواسیر در زنان استفاده می‌شوند.
ب. روش‌های سرپایی و کم‌تهاجمی (Office-Based Procedures)
برای بواسیرهایی که به درمان‌های خانگی پاسخ نمی‌دهند (گرید ۲ و برخی گرید ۳)، روش‌های سرپایی در مطب پزشک متخصص انجام می‌شوند.
بستن با نوار لاستیکی (Rubber Band Ligation – RBL): این روش به عنوان مؤثرترین درمان غیرجراحی برای بواسیرهای داخلی گرید ۱ تا ۳ شناخته می‌شود. در این روش، پزشک یک نوار لاستیکی کوچک را در پایه بواسیر داخلی قرار می‌دهد که جریان خون را قطع می‌کند. بواسیر ظرف چند روز خشک شده و می‌افتد. این فرآیند اغلب بدون درد است زیرا در منطقه‌ای بدون حس انجام می‌شود.
اسکلروتراپی (Sclerotherapy): تزریق یک محلول شیمیایی به داخل بافت بواسیر که باعث کوچک شدن و اسکار شدن آن می‌شود.
انعقاد فروسرخ (Infrared Coagulation – IRC): استفاده از گرمای ملایم برای ایجاد بافت اسکار در بواسیر داخلی و قطع جریان خون آن. این روش‌ها می‌توانند به طور مؤثری علائم بواسیر در زنان را با حداقل تهاجم برطرف کنند.
ج. جراحی‌های تخصصی: راه حل نهایی برای بواسیرهای پیشرفته (گرید ۳ و ۴)
برای بواسیرهای بزرگ و بیرون‌زده یا عودکننده، مداخلات جراحی برای برداشتن دائمی بافت اضافی لازم است.
توضیحات مفصل:
هموروئیدکتومی (Hemorrhoidectomy): این روش جراحی سنتی، که اغلب تحت بیهوشی عمومی انجام می‌شود، شامل برداشتن کامل بافت بواسیر است. این روش به عنوان درمان قطعی بواسیر برای گرید ۳ و ۴ شناخته می‌شود، اگرچه ممکن است با درد و دوران نقاهت طولانی‌تری همراه باشد.
هموروئیدوپکسی با منگنه (Stapled Hemorrhoidopexy): این روش برای جراحی بواسیر داخلی استفاده می‌شود و به جای برداشتن بافت، با استفاده از یک ابزار منگنه، بافت بواسیر را به موقعیت طبیعی خود باز می‌گرداند و جریان خون آن را کاهش می‌دهد. این روش معمولاً با درد کمتر و بهبودی سریع‌تر همراه است، اما ممکن است خطر عود بیشتری نسبت به هموروئیدکتومی سنتی داشته باشد. انتخاب روش جراحی باید با مشورت متخصص جراحی کولورکتال صورت گیرد.
چه زمانی باید برای علائم بواسیر به پزشک مراجعه کرد؟
در شرایط زیر حتماً به پزشک مراجعه کنید:
- ▪️اگر برای اولین بار دچار خونریزی مقعدی شده‌اید (تا پزشک بتواند سایر علل جدی‌تر را رد کند).
- ▪️اگر خونریزی شدید است یا متوقف نمی‌شود.
- ▪️اگر درد شما بسیار شدید است و با درمان‌های خانگی بهبود نمی‌یابد (ممکن است نشانه بواسیر ترومبوزه باشد).
- ▪️اگر توده بیرون‌زده به داخل بازنمی‌گردد.
- ▪️هر علامتی در مقعد بسیار مهم و‌نیازمند پیگیری است و باید در مراحل ابتدایی مراجعه کنید.
- اگر همراه با خونریزی، علائمی مانند سرگیجه، ضعف یا تغییر در رنگ و قوام مدفوع دارید.
عوارض بواسیر در زنان:
در حالی که شایع‌ترین علائم بواسیر شامل درد، خارش و خونریزی خفیف است، عوارض بواسیر در زنان می‌تواند در صورت عدم درمان، جدی‌تر شده و کیفیت زندگی را به شدت تحت تأثیر قرار دهد.
الف. خونریزی مزمن و کم‌خونی فقر آهن
اگرچه خونریزی بواسیر معمولاً مقدار کمی است، اما تکرار آن می‌تواند عواقب سیستمیک داشته باشد. بواسیر داخلی هنگام عبور مدفوع سخت یا هنگام زور زدن دچار پارگی شده و خونریزی می‌کند. این خونریزی اغلب به صورت قطره‌های قرمز روشن روی دستمال توالت یا در کاسه توالت مشاهده می‌شود.
در صورتی که این خونریزی برای مدت طولانی (ماه‌ها یا سال‌ها) ادامه یابد، می‌تواند منجر به کم‌خونی فقر آهن (Anemia) شود. علائم این کم‌خونی شامل خستگی مفرط، ضعف، رنگ‌پریدگی، و کاهش توانایی تمرکز است. از آنجایی که زنان به دلیل قاعدگی نیز مستعد کم‌خونی هستند، ترکیب بواسیر و قاعدگی می‌تواند به یک مشکل جدی‌تر سلامتی تبدیل شود که باید از طریق درمان بواسیر در زنان و مصرف مکمل‌های آهن برطرف شود.
ب. ترومبوز بواسیر خارجی و درد شدید
در شرایط حاد، بواسیر خارجی می‌تواند به یک وضعیت بسیار دردناک و اورژانسی تبدیل شود.
ترومبوز هموروئید خارجی زمانی رخ می‌دهد که لخته‌ای از خون در داخل ورید بواسیری خارجی گیر کرده و آن را سفت و متورم می‌سازد. این وضعیت باعث ایجاد یک توده سخت، متورم و بسیار دردناک در کنار مقعد می‌شود و به دلیل فشار ناگهانی لخته بر اعصاب، می‌تواند درد ناتوان‌کننده‌ای ایجاد کند. این عارضه اغلب نیاز به مداخله فوری پزشکی (مانند برش و تخلیه لخته در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول) دارد تا درد بیمار به سرعت تسکین یابد. این عارضه یکی از شدیدترین عوارض بواسیر در زنان و مردان است.
ج. عفونت، نکروز و تأثیر بر رابطه جنسی
در موارد نادر یا در بواسیرهای پیشرفته (گرید ۳ و ۴)، عوارض جدی‌تر و تأثیرات روانی اجتماعی رخ می‌دهد. در صورتی که بواسیرهای داخلی بیرون‌زده (پرولاپس شده) به داخل مقعد بازگردانده نشوند، جریان خون آن‌ها ممکن است قطع شود (بواسیر گیر افتاده یا Incarcerated) و منجر به نکروز (مرگ بافت) و عفونت جدی شود. علاوه بر این، درد، تورم، و ترشحات مداوم ناشی از بواسیر می‌تواند بر سلامت روان و رابطه جنسی زنان تأثیر منفی بگذارد و باعث کاهش اعتماد به نفس و اجتناب از نزدیکی شود. این عوامل بر ضرورت پیگیری جدی و فعال درمان بواسیر در زنان تأکید می‌کنند.
کلام آخر:
صحبت در مورد بواسیر در زنان ممکن است کمی دشوار باشد، اما به یاد داشته باشید که این یک مشکل پزشکی بسیار شایع و قابل درمان است. شما تنها نیستید و میلیون‌ها زن دیگر، به خصوص در دوران بارداری و پس از زایمان، این وضعیت را تجربه می‌کنند. با شناخت علائم، به کار بستن راهکارهای خانگی مؤثر و مراجعه به موقع به پزشک در صورت نیاز، می‌توانید به سرعت بر این مشکل غلبه کرده و به آرامش و بهبودی دست یابید.
