درد زیر ناف یا درد ناحیه تحتانی شکم، یک شکایت رایج پزشکی است که میتواند ناشی از مشکلات متعددی در دستگاههای مختلف بدن باشد. این ناحیه حساسیت ویژهای دارد، زیرا محل قرارگیری بخشهایی از روده بزرگ و کوچک، مثانه و اندامهای تناسلی داخلی است. درک دقیق دلایل درد شکم زیر ناف برای تشخیص زودهنگام و درمان مؤثر، حیاتی است.
این درد میتواند از یک ناراحتی خفیف و موقت ناشی از نفخ گرفته تا نشانهای از یک بیماری جدی که نیاز به مداخله فوری دارد، متغیر باشد. این مقاله جامع به بررسی تفکیکی علت درد زیر ناف در دستگاههای گوارش، ادرار و تناسلی و علائم هشداردهنده آن میپردازد.
نگاهی به اندامهای مستقر در ناحیه زیر ناف:
برای درک طیف وسیعی از علت درد زیر ناف، ابتدا باید بدانیم کدام اندامهای حیاتی در این بخش از بدن قرار گرفتهاند و پتانسیل ایجاد درد دارند. این اندامها شامل سیستمهای گوارشی، ادراری و تناسلی هستند.
روده بزرگ (کولون) و روده کوچک:
بخشهای عمدهای از روده کوچک (به ویژه ایلئوم) و روده بزرگ (مانند کولون عرضی و سیگموئید) از ناحیه اطراف ناف عبور کرده و به سمت لگن ادامه مییابند. هرگونه التهاب، انسداد یا اسپاسم در این بخشها، یکی از رایجترین دلایل درد شکم زیر ناف محسوب میشود. این درد اغلب مبهم و کرامپی (درد همراه با گرفتگی و ول شدن) است و ممکن است همراه با تغییر در عادات دفعی (اسهال یا یبوست) باشد.

مثانه و مجاری ادراری:
مثانه درست در پایینتر از ناف و در مرکز لگن قرار دارد. مشکلات مرتبط با مثانه، مانند التهاب یا عفونت (سیستیت)، اغلب باعث درد زیر ناف در زنان و مردان میشوند. این درد معمولاً با فوریت ادراری و سوزش هنگام ادرار همراه است. دردهای ناشی از کلیهها یا حالبها (مجاری بین کلیه و مثانه) نیز میتوانند به این ناحیه ارجاع داده شوند (درد ارجاعی).
علل شایع گوارشی:
بخش عمدهای از موارد درد زیر ناف ریشه در دستگاه گوارش دارد. این مشکلات از اختلالات موقت تا بیماریهای مزمن متغیر هستند.
سندرم روده تحریکپذیر (IBS) و نفخ:
سندرم روده تحریکپذیر (IBS) یک اختلال عملکردی شایع است که باعث درد مزمن یا عودکننده شکمی میشود. درد زیر شکم اطراف ناف در بیماران مبتلا به IBS معمولاً با تغییر در الگوی دفع (اسهال، یبوست یا تناوب این دو) همراه است و اغلب پس از اجابت مزاج تسکین مییابد. تجمع گاز در روده و نفخ شدید نیز میتواند باعث احساس فشار و درد شدید در این ناحیه شود که یک علت درد زیر ناف موقتی و بیخطر تلقی میشود، اما میتواند بسیار آزاردهنده باشد.
بیماریهای التهابی روده (IBD) و دیورتیکولیت:
بیماریهای التهابی روده (IBD) شامل کولیت اولسراتیو و بیماری کرون، باعث التهاب مزمن در دستگاه گوارش میشوند. این التهاب میتواند منجر به درد زیر ناف شود که اغلب پایدارتر و شدیدتر از دردهای IBS است و با علائمی مانند اسهال خونی، تب و کاهش وزن همراه است. همچنین، دیورتیکولیت (التهاب کیسههای کوچک برآمده در دیواره روده بزرگ)، اگرچه معمولاً در سمت چپ پایین شکم درد ایجاد میکند، اما در برخی افراد میتواند باعث درد زیر شکم اطراف ناف یا دردهای منتشر در ناحیه مرکزی شود.
علل درد زیر ناف در زنان:
بخش مهمی از دلایل درد شکم زیر ناف در زنان، به اندامهای تناسلی داخلی (رحم، تخمدانها و لولههای فالوپ) و چرخه قاعدگی مربوط میشود.

درد قاعدگی (دیسمنوره) و آندومتریوز:
دردهای قاعدگی (دیسمنوره) که در طول سیکل ماهانه رخ میدهند، شایعترین علت درد زیر ناف در زنان هستند. این درد معمولاً در مرکز پایین شکم احساس میشود. یک وضعیت جدیتر، آندومتریوز است که در آن بافت مشابه پوشش داخلی رحم در خارج از رحم رشد میکند و باعث التهاب و چسبندگیهای دردناک در لگن میشود. درد آندومتریوز اغلب شدید، مزمن و نه تنها در طول قاعدگی، بلکه در تمام طول ماه احساس میشود و میتواند به صورت درد زیر شکم اطراف ناف ارجاع داده شود.
کیستهای تخمدان و حاملگی خارج رحمی:
پارگی یا پیچخوردگی یک کیست بزرگ تخمدان میتواند باعث درد ناگهانی و بسیار شدید در ناحیه زیر ناف شود. همچنین، حاملگی خارج رحمی (Ectopic Pregnancy)، که در آن تخمک بارور شده در خارج از رحم لانهگزینی میکند، یک اورژانس پزشکی است که باعث درد شدید، خونریزی واژینال و شوک میشود. در هر دو مورد، درد معمولاً ناگهانی، متمرکز و نیازمند مراجعه فوری به اورژانس است.
علل ادراری و سایر علل کمتر شایع:
درد زیر ناف در زنان و مردان میتواند ریشه در سیستم ادراری یا ساختارهای اطراف داشته باشد که در تشخیص اولیه باید به آنها توجه کرد.
عفونت مثانه (سیستیت) و سنگهای حالب:
عفونت مثانه (سیستیت) یا عفونت مجاری ادراری، یک علت درد زیر ناف است که با علائمی مانند سوزش ادرار (دیسوری)، تکرر ادرار و فوریت ادراری همراه است. درد معمولاً در ناحیه مرکزی و پایین شکم احساس میشود. سنگهای کلیه یا حالب نیز میتوانند هنگام حرکت باعث ایجاد دردهای کرامپی بسیار شدید (کولیک کلیوی) شوند که میتواند از پشت به سمت پایین شکم و ناحیه زیر ناف ارجاع داده شود.
فتق (هرنی) و کشیدگی عضلانی:
فتقهای اینگوینال (کشاله ران) یا فتقهای نافی (Umbilical Hernia) زمانی رخ میدهند که بخشی از روده یا بافت چربی از طریق ضعف دیواره شکم بیرون بزند. این فتقها میتوانند باعث درد مبهم در ناحیه اطراف ناف شوند. اگر فتق گیر افتاده (Incarcerated) باشد (بافت گیر کرده و نتواند به جای خود برگردد)، درد ناگهانی و بسیار شدید میشود که یک وضعیت اورژانسی جراحی است. همچنین، کشیدگی عضلات شکمی ناشی از ورزش سنگین یا سرفه شدید میتواند باعث درد زیر شکم اطراف ناف شود که معمولاً با حرکت و فشار بدتر میشود.

علائم هشداردهنده و زمان مراجعه فوری به پزشک
در حالی که بسیاری از موارد درد زیر ناف خفیف و موقتی هستند، برخی علائم هشداردهنده نشان میدهند که بیمار فوراً باید به اورژانس مراجعه کند، زیرا دلایل درد شکم زیر ناف میتواند تهدیدکننده حیات باشد.
درد ناگهانی و شدید:
اگر درد زیر ناف به صورت ناگهانی آغاز شود و به شدت زیاد باشد، یا اگر با علائم زیر همراه باشد، نیاز به مراقبت فوری پزشکی وجود دارد:
- ▪️ تب بالا و لرز: میتواند نشانهای از عفونت شدید یا سپتیسمی باشد.
- ▪️ استفراغ مکرر و ناتوانی در دفع گاز: نشاندهنده احتمال انسداد روده است.
- ▪️ خونریزی غیرعادی واژینال یا ضعف و غش: به ویژه در زنان در سن باروری (احتمال حاملگی خارج رحمی یا پارگی کیست).
- ▪️ سفتی یا حساسیت بیش از حد شکم: که میتواند نشاندهنده پریتونیت (التهاب صفاق) ناشی از پارگی آپاندیس یا سایر ارگانها باشد.
تشخیص زودهنگام منشأ درد زیر ناف در این شرایط اورژانسی، کلید موفقیت در درمان و جلوگیری از عواقب جدی است.


