غده تیروئید یک غده درون‌ریز و پروانه‌ای شکل است که در جلوی گردن، درست زیر سیب آدم (برجستگی حنجره) قرار دارد. این غده نقش بسیار حیاتی و مهم در بدن ایفا میکند و مسئول اصلی تنظیم بسیاری از عملکردهای حیاتی و متابولیسم بدن است.
تشخیص، درمان و جراحی بیماری های تیروئید نیازمند اقدامات تخصصی توسط پزشک متبحر و با تجربه در زمینه درمان بیماری های تیروئید می باشد. دکتر پرهام فراهانی با سال ها تجربه در زمینه درمان و جراحی بیماری های تیروئید، سابقه جراحی سخت ترین و پر چالش ترین جراحی های سرطان ها و بیماری های تیروئید را درکارنامه کاری خود دارد که به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد.
جهت رویت خبر جراحی سنگین تیروئید دو کیلویی در خبرگزاری صدا و سیما به لینک زیر مراجعه بفرمایید.
https://www.iribnews.ir/00FG1t
این غده دارای دو لوب (نیمه) است که توسط یک پل کوچک از بافت به نام ایسموس به هم متصل می شوند. در حالت عادی، تیروئید آنقدر کوچک است که به راحتی قابل مشاهده یا لمس نیست، اما در صورت بروز مشکلاتی مانند گواتر، ممکن است بزرگتر شده و در جلوی گردن نمایان شود.
عملکرد غده تیروئید به چه صورت است؟
وظیفه اصلی غده تیروئید تولید و ترشح دو هورمون اصلی به نام‌های تیروکسین (T4) و تری‌یدوتیرونین (T3) است. این هورمون‌ها برای عملکرد طبیعی تقریباً تمام سلول‌ها و بافت‌های بدن ضروری هستند به صورتی که در صورت نبود با کمبود این ها تمام سلول های بدن دچار تغییرات اساسی در متابولیسم خواهند شد.
عملکرد این هورمون‌ها و در نتیجه غده تیروئید شامل موارد زیر است:
تنظیم متابولیسم (سوخت و ساز) بدن: این مهمترین وظیفه تیروئید است. متابولیسم فرآیندی است که طی آن بدن مواد غذایی مصرفی را به انرژی تبدیل میکند. هورمون‌های تیروئید سرعت این فرآیند را تنظیم می‌کنند.
اگر هورمون تیروئید زیاد باشد (پرکاری تیروئید): متابولیسم بدن افزایش می‌یابد و سلول‌ها با سرعت بیشتری کار می‌کنند. این می‌تواند منجر به علائمی مانند افزایش ضربان قلب، کاهش وزن، بی‌قراری، اضطراب و عدم تحمل گرما شود.
اگر هورمون تیروئید کم باشد (کم‌کاری تیروئید): متابولیسم بدن کند میشود و سلول‌ها با سرعت کمتری کار می‌کنند. این می‌تواند منجر به علائمی مانند خستگی، افزایش وزن، احساس سرما، کاهش تمرکز و افسردگی شود.
رشد و تکامل: هورمون‌های تیروئید، به ویژه در دوران کودکی و نوجوانی، برای رشد طبیعی مغز و سیستم عصبی و همچنین رشد کلی بدن ضروری هستند.
تنظیم دمای بدن: تیروئید در حفظ دمای طبیعی بدن نقش دارد.
سلامت قلب و عروق: هورمون‌های تیروئید بر ضربان قلب و عملکرد سیستم قلبی عروقی تأثیر می‌گذارند.
عملکرد سیستم عصبی: بر فعالیت ذهن و سیستم اعصاب مرکزی تأثیر می‌گذارند.
متابولیسم پروتئین‌ها، کربوهیدرات‌ها و چربی‌ها: این هورمون‌ها در نحوه استفاده بدن از این درشت مغذی‌ها نقش دارند.
سلامت پوست، مو و ناخن: کم‌کاری یا پرکاری تیروئید می‌تواند بر سلامت این اجزا نیز تأثیر بگذارد.
عملکرد غده تیروئید چگونه تنظیم می شود؟
عملکرد غده تیروئید توسط دو غده در مغز به نام‌های هیپوتالاموس و هیپوفیز تنظیم میشود.
هیپوتالاموس: هورمون آزادکننده تیروتروپین (TRH) را تولید میکند.
هیپوفیز: در پاسخ به TRH، هورمون محرک تیروئید (TSH) را ترشح میکند.
TSH: به غده تیروئید سیگنال می‌دهد که هورمون‌های T3 و T4 را تولید و ترشح کند.
یک مکانیسم بازخوردی دقیق وجود دارد که سطح این هورمون‌ها را در بدن کنترل میکند. اگر سطح T3 و T4 بالا برود، ترشح TSH کاهش می‌یابد و بالعکس. در مجموع، غده تیروئید یک غده بسیار مهم است که تعادل هورمونی بدن را حفظ کرده و تقریبا بر تمام جنبه‌های سلامت جسمی و روانی تأثیر می‌گذارد. همچنین هرگونه اختلال در عملکرد آن می‌تواند منجر به مشکلات جدی سلامتی شود. یکی از مهم ترین و خطیرترین مشکلات غده تیروئید ایجاد توده یا ندول یا گره در تیروئید می باشد.
چگونه بفهمیم تیروئیدمان دچار ندول یا گره شده است؟
برای تشخیص وجود ندول (گره) تیروئید، باید به علائم توجه کنید و در صورت نیاز به پزشک مراجعه نمایید.
ندولهای تیروئید معمولاً بدون علامت هستند، اما در برخی موارد ممکن است باعث این نشانه‌ها شوند:
▪️تورم یا برآمدگی در جلوی گردن (مشهود یا قابل لمس).
▪️درد در ناحیه گلو یا گردن (به ندرت).
▪️اشکال در بلع یا احساس فشار در مری.
▪️تنفس سخت اگر گره بزرگ باشد و بر نای فشار وارد کند.
▪️تغییر در صدا (اگر عصب حنجره تحت فشار باشد).
گاها این ندول ها آنقدر بزرگ می شوند که باعث انحراف راه اصلی هوایی بیمار به سمت مقابل می شوند، این مسئله می تواند بسیار خطرناک باشد و باعث می شود بیماربا تنگی نفس در خواب مواجه شود و یا در اثر فشار بر عروق اصلی خونرسانی کننده سر، باعث کاهش خونرسانی به مغز می گردد.
یکی از مهم ترین و چالشی ترین شرایط زمانی به وجود می آید که اثر این فشار باعث انسداد عروق گردن (همان عروق خونرسانی کننده به مغز) می شود که اصطلاحا این حالت را Pemberton sign می گویند.
- “علامت پمبرتون مثبت” یک نشانه بالینی مهم در معاینه پزشکی است که معمولاً نشان دهنده وجود فشار یا انسداد در ورودی قفسه سینه (Thoracic Inlet) است. این علامت اغلب در افرادی دیده میشود که گواتر (بزرگی غده تیروئید) یا توده‌ای در مدیاستن (فضای بین ریه‌ها) دارند که می‌تواند به ورید اجوف فوقانی (Superior Vena Cava) فشار وارد کند.
- نحوه بررسی علامت پمبرتون: برای بررسی علامت پمبرتون، بیمار هر دو دست خود را بالا می‌برد (معمولاً ۱۸۰ درجه به سمت جلو در شانه) به گونه‌ای که ساعدها به دو طرف صورتش برسند.
اگر پس از تقریباً یک دقیقه نگه داشتن دست‌ها در این وضعیت، بیمار دچار علائمی مانند احتقان صورت (قرمزی و پرخونی صورت)، سیانوز (کبودی لب‌ها یا صورت به دلیل کمبود اکسیژن) و همچنین تنگی نفس یا ناراحتی تنفسی شود، علامت پمبرتون مثبت تلقی میشود.
علامت پمبرتون به چه علت ایجاد می شود؟
این علامت به دلیل اثر “چوب پنبه‌ای” (Cork Effect) ایجاد میشود. وقتی بیمار دست‌های خود را بالا می‌برد، غده تیروئید بزرگ شده یا توده موجود در مدیاستن، در ورودی قفسه سینه “گیر” میکند و به ورید اجوف فوقانی فشار وارد میکند. این فشار باعث کاهش بازگشت خون از سر و گردن به قلب شده و منجر به احتقان و کبودی صورت و تنگی نفس میشود.
به طور خلاصه، علامت پمبرتون مثبت می‌تواند نشانه‌ای از سندروم ورید اجوف فوقانی (SVC Syndrome) باشد که اغلب به دلیل فشردگی توسط توده یا گواتر بزرگ رخ می‌دهد. این یک یافته بالینی است که نیاز به بررسی بیشتر برای تشخیص علت اصلی و درمان مناسب دارد.
اگر به داشتن ندول یا گره در تیروئید شک دارید ، ابتدا آرامش خود را حفظ کنید و در اولین فرصت به پزشک جراح خودتون که در این زمینه تجربه کافی دارند ، مراجعه بفرمایید. در این گونه موارد پزشک ابتدا شما را تحت معاینه کامل گردن قرار می دهد و ممکن است در صورت صلاح دید برای شما آزمایشات و یا سونوگرافی درخواست نماید.
اگر گره یا ندول مشکوکی در تیروئید باشد ممکن است نیازمند نمونه برداری از تیروئید به صورت FNA باشد.
آیا همه گره‌های تیروئید خطرناک هستند؟
- بیشتر گره‌ها خوشخیم هستند (حدود ۹۰-۹۵%).
- تنها ۵-۱۰% ممکن است سرطانی باشند که با FNA تشخیص داده میشود.
- اگر نگران هستید، بهتر است به یک متخصص جراحی عمومی که در این زمینه تجربه و تبحر کافی دارند مراجعه بفرمایید.
منظور از کم‌کاری تیروئید چیست؟(Hypothyroidism)
یک بیماری شایع است که در آن غده تیروئید شما به اندازه کافی، هورمون‌های تیروئیدی (عمدتاً T4 و T3) تولید نمی‌کند. این هورمون‌ها نقش حیاتی در تنظیم سوخت‌وساز (متابولیسم)، تولید انرژی، دمای بدن، عملکرد قلب، مغز، عضلات و سایر اندام‌ها دارند.
وقتی سطح این هورمون‌ها پایین باشد، بسیاری از عملکردهای بدن کُند میشوند.
علل اصلی کم‌کاری تیروئید:
۱.بیماری خودایمنی (هاشیموتو): شایع‌ترین علت. سیستم ایمنی بدن به اشتباه به غده تیروئید حمله کرده و آن را تخریب میکند.
۲.درمان‌های پزشکی: مانند پرتودرمانی برای سرطان گلو.
۳.داروها: برخی داروها (مثل لیتیوم یا آمیودارون) می‌توانند عملکرد تیروئید را مهار کنند.
۴.مشکلات مادرزادی: نوزادان ممکن است با تیروئید رشدنیافته یا معیوب متولد شوند.
۵.التهاب تیروئید (تیروئیدیت): مثلاً پس از زایمان یا به دنبال یک عفونت ویروسی.
۶.کمبود ید: در مناطقی که ید کافی در رژیم غذایی وجود ندارد (در ایران به ندرت دیده میشود).
علائم شایع:
علائم اغلب تدریجی و مشابه خستگی عمومی هستند، اما شامل موارد زیر میشوند:
▪️خستگی مفرط و احساس کم‌انرژی بودن
▪️ افزایش حساسیت به سرما
▪️ افزایش وزن بی‌دلیل یا دشواری در کاهش وزن
▪️ خشکی پوست و ریزش مو
▪️ یبوست
▪️ ضعف عضلانی و درد مفاصل
▪️ افسردگی یا اختلالات خلقی
▪️ پریودهای نامنظم یا سنگین در زنان
▪️ کندی ضربان قلب
▪️ گواتر (بزرگ شدن غده تیروئید)
تیروئید چگونه تشخیص داده می شود؟
با یک آزمایش خون ساده سطح هورمون محرک تیروئید (TSH)و هورمون‌های T4 و T3اندازه‌گیری میشود. درمان اصلی، جایگزینی هورمون تیروئیدبا داروی لووتیروکسین (Levothyroxine)است:
- دارو روزانه و معمولاً تا پایان عمرمصرف میشود.
- دوز دارو بر اساس آزمایش‌های دوره‌ای تنظیم میشود.
- علائم معمولاً چند هفته پس از شروع دارو بهبود می‌یابند.
- مصرف منظم و ناشتا (۳۰-۶۰ دقیقه قبل از صبحانه) برای جذب بهتر ضروری است.
عوارض کم کاری تیروئید
اگر کم کاری تیروئید درمان نشود، می‌تواند به عوارض جدی منجر شود، مانند:
– بیماریهای قلبی
– ناباروری
– افسردگی شدید
– کُما میکزِدم (حالت اورژانسی نادر با خطر مرگ).
نکته کلیدی: با تشخیص به‌موقع و مصرف منظم دارو، افراد مبتلا می‌توانند زندگی کاملاً طبیعی و سالمی داشته باشند. اگر علائم فوق را دارید، سریعا به پزشک مراجعه و درخواست آزمایش TSH دهید.
منظور از پرکاری تیروئید چیست؟ (Hyperthyroidism):
یک اختلال غده تیروئید است که در آن این غده هورمون‌های تیروئیدی (T3 و T4)را بیش از حد تولید میکند. این افزایش هورمون‌ها باعث سریع‌تر شدن متابولیسم بدن میشود و علائم مختلفی ایجاد میکند.
علل پرکاری تیروئید:
- بیماری گریوز (Graves' disease)– شایع‌ترین علت (یک بیماری خودایمنی که باعث تحریک بیش‌ازحد تیروئید میشود).
- ندولهای تیروئید (گره‌های سمی)– توده‌هایی که هورمون ترشح می‌کنند.
- تیروئیدیت (التهاب تیروئید)– مثل تیروئیدیت هاشیموتو یا پس از زایمان.
- مصرف بیش از حد ید یا داروهای تیروئیدی
علائم پرکاری تیروئید:
– کاهش وزن ناگهانی با وجود اشتهای زیاد
– تپش قلب یا ضربان نامنظم (آریتمی)
– تعریق زیاد و عدم تحمل گرما
– لرزش دست‌ها
– اضطراب، بی‌قراری و تحریک‌پذیری
– خستگی و ضعف عضلانی
– بزرگ شدن غده تیروئید (گواتر)
– مشکلات خواب (بی‌خوابی)
– تغییرات چشمی (در بیماری گریوز: بیرون‌زدگی چشم)
پر کاری تیروئید چگونه تشخیص داده می شود؟
– آزمایش خون (سطح **TSH پایین**، **T3 و T4 بالا**)
– اسکن تیروئید و سونوگرافی
– اندازه‌گیری آنتی‌بادی‌های تیروئیدی (در صورت شک به بیماری خودایمنی)
درمان پرکاری تیروئید:
- داروهای ضد تیروئید (مثل متیمازول یا پروپیل‌تیواوراسیل) برای کاهش تولید هورمون.
- ید رادیواکتیو – برای از بین بردن سلول‌های پرکار تیروئید.
- جراحی تیروئید (تیروئیدکتومی)– در موارد شدید یا گواتر بزرگ.
- داروهای کنترل علائم (مثل پروپرانولول برای کاهش تپش قلب و لرزش).
جراحیهای تیروئید:
انواع جراحی تیروئید بر اساس میزان برداشت بافت و روش انجام به دسته های اصلی زیر تقسیم میشوند:
– لوبکتومی (Lobectomy):
برداشتن یک لوب کامل تیروئید (چپ یا راست). این روش زمانی استفاده میشود که مشکلاتی مانند ندولهای خوشخیم یا تومورهای کوچک فقط در یک بخش تیروئید وجود داشته باشد. پس از عمل، بخش باقیمانده معمولاً عملکرد طبیعی خود را حفظ میکند .
– تیروئیدکتومی ساب توتال (Subtotal Thyroidectomy):
برداشتن بیشتر بافت تیروئید و باقی گذاشتن مقدار کمی (حدود ۱–۲ گرم) برای حفظ بخشی از عملکرد هورمونی. این روش اغلب برای درمان پرکاری تیروئید ناشی از بیماری گریوز استفاده میشود .
– تیروئیدکتومی کامل (Total Thyroidectomy):
برداشتن کل غده تیروئید. این روش معمولاً برای سرطان تیروئید، گواترهای بزرگ مسدودکننده راه تنفسی، یا بیماریهای دوطرفه تیروئید ضروری است. پس از عمل، بیمار نیازمند مصرف مادام العمر هورمون جایگزین (لووتیروکسین) است .
با توجه به مجاورات بسیار مهم و‌اساسی غده تیروئید با ارگان های حیاتی گردن مانند عروق و اعصاب و راه هوایی ، جراحی تیروئید نیازمند اقدامات بسیار ظریف و تکنیکال می باشد. دکتر پرهام فراهانی با سال ها تجربه در زمینه جراحی تیروئید تعداد بی شماری از جراحی ها را به موفقیت به اتمام رسانده است و یکی از پیشگامان استفاده از ابزار ها و‌تکنولوژی های بسیار نوین و پیشرفته در این زمینه می باشد.
عوارض پرکاری تیروئید
اگر پرکاری تیروئید درمان نشود، می‌تواند منجر به بحران تیروتوکسیک (طوفان تیروئیدی)، مشکلات قلبی یا پوکی استخوان شود. در صورت مشاهده علائم، به پزشک مراجعه کنید.
