سنگ کیسه صفرا، که در پزشکی به آن کوله لیتیازیس (Cholelithiasis) گفته میشود، یک بیماری شایع گوارشی است که میتواند باعث دردهای ناگهانی و شدید شکمی شود. هنگامی که دردی غیرقابل تحمل در قسمت فوقانی راست شکم یا زیر دندهها احساس میشود و تشخیص سنگ صفرا از طریق سونوگرافی تأیید میشود، سؤال اصلی این است که برای درمان سنگ کیسه صفرا به چه دکتری مراجعه کنیم؟ انتخاب متخصص مناسب، که مهارت و تجربه کافی در مدیریت و درمان این عارضه را داشته باشد، نقش حیاتی در جلوگیری از عوارض جدی مانند پانکراتیت یا عفونت کیسه صفرا دارد.
در این مقاله جامع، ما به طور مفصل به بررسی درمان سنگ کیسه صفرا خواهیم پرداخت و روشهای پیشرفته درمان سنگ صفرا، به ویژه روش جراحی لاپاراسکوپی که اغلب به عنوان “استاندارد طلایی” درمان شناخته میشود، را با جزئیات کامل بررسی خواهیم کرد. همچنین به این پرسش کلیدی پاسخ میدهیم که بهترین دکتر برای عمل کیسه صفرا چه ویژگیهایی باید داشته باشد.
نقش جراح عمومی در درمان سنگ کیسه صفرا
برای درمان قطعی و نهایی سنگهای صفراوی علامتدار، جراح عمومی (یا بهتر است بگوییم جراح لاپاراسکوپی) حرف اول را میزند. اگر سنگ کیسه صفرا باعث علائم مکرر، دردهای صفراوی یا عوارض حادی مانند التهاب کیسه صفرا (کوله سیستیت حاد) شده باشد، تنها راه درمان قطعی و پیشگیری از عود، برداشتن کامل کیسه صفرا (کولهسیستکتومی) است. این عمل جراحی در اکثر مواقع، توسط یک جراح عمومی انجام میشود.
یک جراح عمومی با تجربه و به خصوص کسی که تمرکز بیشتری بر جراحیهای کبد، مجاری صفراوی و پانکراس (HBP Surgery) دارد، بهترین انتخاب برای عمل است.
کولهسیستکتومی لاپاراسکوپی برای درمان سنگ کیسه صفرا
در حال حاضر، مؤثرترین و رایجترین روش برای درمان سنگ کیسه صفرای علامتدار، برداشتن کیسه صفرا به روش کمتهاجمی لاپاراسکوپی است.
الف. مزایای جراحی لاپاراسکوپی:
کولهسیستکتومی لاپاراسکوپی (Laparoscopic Cholecystectomy) انقلابی در جراحی سنگ صفرا ایجاد کرده است.
- روش انجام: این عمل با ایجاد سه یا چهار برش کوچک (حدود ۱ تا ۲ سانتیمتر) در شکم انجام میشود. جراح از طریق یکی از برشها دوربین کوچکی (لاپاراسکوپ) را وارد شکم کرده و با مشاهده تصاویر روی مانیتور و استفاده از ابزارهای بلند، کیسه صفرا را با دقت از کبد جدا کرده و از طریق یکی از برشها خارج میکند.
- بهبودی سریعتر: مزیت اصلی لاپاراسکوپی نسبت به جراحی باز، کاهش درد پس از عمل، کاهش زمان بستری در بیمارستان (اغلب بیمار یک روزه مرخص میشود)، و بازگشت سریعتر به فعالیتهای روزمره است. این روش همچنین عوارض کمتری دارد و از نظر زیبایی، جای زخمهای بسیار کوچکی به جا میگذارد.
- بهترین دکتر برای عمل کیسه صفرا: یک جراح ماهر باید در تکنیکهای پیشرفته لاپاراسکوپی تخصص داشته باشد و تجربه بالایی در انجام این عمل داشته باشد تا خطر آسیب به مجاری صفراوی در حین عمل را به حداقل برساند.
ب. موارد تبدیل جراحی لاپاراسکوپی به باز:
در برخی موارد، جراح ممکن است مجبور شود عمل لاپاراسکوپی را به جراحی باز تبدیل کند. اگرچه کولهسیستکتومی لاپاراسکوپی روش ارجح است، در حدود ۵ تا ۱۰ درصد موارد، به دلیل شرایط خاص جراحی، ممکن است نیاز به تبدیل به جراحی باز (برش بزرگتر در سمت راست شکم) باشد.
این تبدیل اغلب به دلیل وجود التهاب شدید و مزمن در اطراف کیسه صفرا، بافت اسکار و چسبندگی ناشی از عملهای قبلی، یا ناتوانی در شناسایی ساختارهای حیاتی مانند مجرای صفراوی مشترک و شریان سیستیک در حین عمل لاپاراسکوپی انجام میشود. جراح باید این احتمال را به بیمار توضیح دهد و اطمینان از ایمنی بیمار، اولویت اصلی در هر مرحلهای از جراحی است.
مدیریت سنگهای بدون علامت و درمانهای غیرجراحی
اگر سنگ صفرا علامتی ایجاد نکند، پزشک ممکن است رویکرد نظارت فعال را در پیش بگیرد. همچنین برخی روشهای غیرجراحی برای درمان سنگ کیسه صفرا وجود دارد.
الف. نظارت فعال (Wait-and-Watch):
برای بیمارانی که سنگ صفرا دارند اما هیچ علامتی ندارند (سنگهای خاموش)، جراحی معمولاً توصیه نمیشود. بسیاری از افراد، در طول سونوگرافیهای روتین، متوجه وجود سنگ در کیسه صفرا میشوند، در حالی که هرگز درد یا مشکلی نداشتهاند. از آنجایی که تنها حدود ۲۰٪ از افراد بدون علامت در آینده دچار مشکل میشوند، جراحی پیشگیرانه معمولاً توصیه نمیشود.
با این حال، حتی در غیاب علامت، در برخی شرایط خاص (مانند وجود یک سنگ بسیار بزرگ بیش از ۳ سانتیمتر، کیسه صفرای پرسلینی یا در افراد کاندید پیوند عضو)، پزشک ممکن است برای جلوگیری از عوارض جدی در آینده، برداشتن کیسه صفرا را توصیه کند.
ب. انحلال سنگهای صفراوی با دارو (Oral Dissolution Therapy):
درمان سنگ کیسه صفرا با دارو تنها در موارد بسیار محدود و خاص کاربرد دارد. برخی سنگهای کلسترولی کوچک (نه سنگهای پیگمانته) را میتوان با داروهای حاوی اسید اورسودئوکسی کولیک (Ursodeoxycholic acid) حل کرد.
این روش تنها برای سنگهای کوچک (کمتر از ۱.۵ سانتیمتر)، غیرکلسیفیه و در بیمارانی که کیسه صفرای آنها هنوز عملکردی دارد، مؤثر است. دوره درمانی بسیار طولانی (۶ تا ۲۴ ماه) است و نرخ موفقیت آن بالا نیست. همچنین، در صورت قطع دارو، احتمال عود سنگها بسیار بالا است. بنابراین، جراحی همچنان درمان قطعی و استاندارد باقی میماند.
ج. سنگشکنی بروناندامی (ESWL)
این روش برای سنگهای کلیه رایج است، اما برای سنگهای صفراوی کمتر استفاده میشود.
سنگشکنی بروناندامی (Extracorporeal Shock Wave Lithotripsy) از امواج شوکی برای خرد کردن سنگها به قطعات کوچکتر استفاده میکند. این روش عمدتاً برای سنگهای کلیه استفاده میشود و برای سنگهای صفراوی به دلیل ریسک حرکت قطعات سنگ به سمت مجرای مشترک و ایجاد انسداد یا پانکراتیت، امروزه تقریباً منسوخ شده است.
عوارض سنگ کیسه صفرا و موارد اورژانسی
اهمیت دانستن اینکه برای درمان سنگ کیسه صفرا به چه دکتری مراجعه کنیم در موارد اورژانسی چندین برابر میشود.
الف. کولهسیستیت حاد (Acute Cholecystitis):
التهاب ناگهانی کیسه صفرا، یک اورژانس جراحی محسوب میشود. هنگامی که یک سنگ در دهانه کیسه صفرا (مجرای سیستیک) گیر میکند، کیسه صفرا ملتهب شده و عفونت میکند. این وضعیت به عنوان کولهسیستیت حاد شناخته میشود.
علائم: درد شدید و مداوم در قسمت فوقانی راست شکم که ممکن است به شانه راست نیز تیر بکشد، تب و لرز، و حالت تهوع یا استفراغ.
درمان فوری: در این حالت، نیاز به بستری شدن در بیمارستان، تجویز آنتیبیوتیک و اغلب جراحی اورژانسی یا نیمهاورژانسی (کولهسیستکتومی) در عرض ۲۴ تا ۷۲ ساعت برای جلوگیری از سوراخ شدن کیسه صفرا یا عفونت شدیدتر است. در این شرایط، باید فوراً به اورژانس بیمارستان مراجعه کرده تا توسط یک جراح عمومی معاینه شوید.
ب. زردی (یرقان) و پانکراتیت ناشی از سنگ
این عوارض نشان میدهند که سنگ از کیسه صفرا خارج شده و در مجاری حساس صفراوی یا پانکراس گیر کرده است.
انسداد مجرای مشترک صفراوی: اگر سنگ وارد مجرای اصلی صفراوی شود، مانع از تخلیه صفرا به روده کوچک میشود و منجر به تجمع بیلیروبین در خون و در نتیجه، زردی پوست و چشمها (یرقان) و تیره شدن ادرار میشود.
پانکراتیت ناشی از سنگ صفرا: اگر سنگ در محلی گیر کند که خروجی لوزالمعده (پانکراس) را نیز مسدود کند، میتواند باعث التهاب شدید و خطرناک لوزالمعده (پانکراتیت) شود. این حالت نیز یک اورژانس پزشکی است.
